Prof. Dr. Nevzat Tarhan: “Çocuğun en önemli işi oyundur!”

Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Kısmı mesken sahipliğinde düzenlenen “Her Yerde ve Herkes İçin Oyun” temalı “Uluslararası Oyun Kongresi” 1-3 Haziran 2025 tarihlerinde Üsküdar Üniversitesi NP Sıhhat Yerleşkesi ve Çarşı Yerleşke’de gerçekleştirildi.

Kongrenin açılış konuşmaları Kongre Lideri Prof. Dr. Nurper Ülküer, Sıhhat Bilimleri Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Arif Aktuğ Ertekin, Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü Prof. Dr. Nevzat Tarhan, Amerikan fikir kuruluşu Brookings Enstitüsü’nden Sweta Shah, İstanbul Milletvekili ve Çocuk Hareketi Danışma Kurulu Lideri Elif Esen tarafından yapıldı.

Tarhan: “Yaşadığımız olayları bir çocuğun oyunu ele alışı üzere ele almayı başarmalıyız”

Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü Prof. Dr. Nevzat Tarhan, oyunun çocuk gelişimi ve toplumsal hayat için taşıdığı hayati değere dikkat çekerek, “Türkiye’nin şu anda en çok değerli gereksinimlerinden birisi de hayatı anlayış yaklaşımımızdır. Anadolu irfanı olan bu coğrafyada, Mevlana yetiştirmiş bu coğrafyada daha keyifli, daha huzurlu yaşamayı başarmamız gerekiyor. Yaşadığımız olayları, en önemli olayı bile bir insanın eğlenceli bir halde, itidalli bir formda, bir çocuğun oyunu ele alışı üzere ele almayı başarabilirsek birçok sorunumuz çok daha kolay düzelir. Her olaya bir savaş stratejisiyle yaklaşmayız.” dedi.

Konuşmasında nörobilimin oyunun yararlarını kanıtladığını aktaran Prof. Dr. Tarhan, “Bir çocuk, çocukluk periyodunda âlâ oyun oynayarak, her şeyi deneyimleyerek büyürse bir akış duygusu yakalıyor. Bu akış duygusu, olumlu psikolojide insanın bir iş yaparken saatlerin nasıl geçtiğini anlamadığı histir. Çocuğun en önemli işi oyundur. Erişkinlerin de en önemli işi, bir işi oyun kolaylığında ve tadında başarabilmesidir. Bu bu türlü olduğu vakit insan yaşlanmıyor, Alzheimer’a bile güzel gelir.” diye konuştu.

 Oyunun antidepresan tesiri var!

“Oyun oynarken beynin memnunlukla bağlantılı bölgeleri etkin hale gelir. Bu süreçte haz hissiyle kontaklı olan dopamin ve mana hissiyle ilişkilendirilen serotonin hormonları salgılanır. Şayet oynanan oyun manalı bir içeriğe sahipse, yalnızca süreksiz bir haz değil, sürdürülebilir bir memnunluk da ortaya çıkar.” diye konuşan Prof. Dr. Tarhan, “Serotonin antidepresandır. Oyunun antidepresan tesiri var. Bunu söyleyebiliriz. Çocuklar için olduğu üzere erişkinler için de tıpkı. Fakat erişkinin yaptığı işi o akış hissiyle yapabilmesi kıymetli.” halinde konuştu.

Oyun sırasında çocukların gelişimi değerlendiriliyor

Günümüzde çocuk gelişimiyle ilgili teoriler ortasında öne çıkan yaklaşımlardan birinin de çocuğun, oyun yoluyla otonom hudut sisteminin işleyişini öğrendiği ve deneyimleyerek geliştirdiğini kaydeden Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:

“Oyun sırasında çocukların gelişimi farklı alanlarda kıymetlendirilir. Birtakım testlerle çocukların bilhassa ince motor maharetleri ölçülür. Tıpkı vakitte çocuk ve ergen psikiyatrisinde sıklıkla kullanılan duyu bütünleme profili sayesinde çocuğun; ince motor marifetleri, kaba motor hünerleri, lisan gelişimi, toplumsal maharetleri ve duyusal maharetleri üzere çok istikametli gelişim alanları kıymetlendirilir. Tüm bu hünerler ise oyun sırasında doğal olarak gelişir.”

Duygusal zekâ açısından da oyun çok kritik

Oyunun tıpkı vakitte pahalar eğitiminin bir kesimi olduğunu, çocuğun oyun oynarken; emek vermeyi, sabırlı olmayı (sebat etmeyi), bir kümeye ilişkin olma hissini öğrendiğini anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Bu da onun toplumsal zekasını geliştirir. Tıpkı vakitte oyun, mantıksal zekanın da gelişimine katkı sağlar. Çocuk oyun sırasında; sıralama yapmayı, zamanlamayı ve neden-sonuç bağı kurmayı öğrenir. Bu süreçte beyinde farklı nöral ağlar (networkler) gelişir. Duygusal zekâ açısından da oyun çok kritiktir. Bilhassa hislerin düzenlenmesinden sorumlu olan anterior singulat korteks bölgesi – ki bu bölge beynin ‘vites kutusu’ olarak da isimlendirilir – oyun esnasında etkin olur. Bu bölge, hislerin suratını ayarlamada (yavaşlatma/hızlandırma) değerli bir rol oynar.” dedi.

Çocuğun gelişimi açısından en kritik periyot 4-6 yaş aralığı

Tüm bu nedenlerle oyunun, yalnızca cümbüş değil; çocuğun nörobiyolojik, toplumsal, duygusal ve bilişsel gelişiminde hayati değere sahip olduğunu söz eden Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:

“Çocuğun gelişimi açısından en kritik periyot 4-6 yaş aralığıdır. Bu periyotta çocuğa teorik bilgi yüklemek yerine onunla birlikte oynamak, hoplamak, yazmak, çizmek gereklidir. Zira çocuk bu yaşlarda yalnızca bilgi değil, birebir vakitte kurallı yaşamayı, disiplini, empatiyi ve diğerlerinin hakkına hürmet duymayı oyun yoluyla öğrenir. Oyun, çocuğun hem zihinsel hem duygusal hem de toplumsal gelişimini dayanaklar. Oyun sırasında kurallar vardır, bu da çocuğa kurallara uymayı ve hudut koymayı öğretir. Oyunun içerisinde empati, paylaşım, bekleme, anlayış üzere toplumsal marifetler gelişir. Fakat günümüzde birçok çocuk sırf dijital oyunlarla vakit geçiriyor.”

Bedeli ağır oluyor…

Dijital oyunların çocuğun gelişimini sekteye uğrattığını ve çocuklarda ‘klip sendromu’ da denilen otizm belirtileri görülebildiğini anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Ne vakit ki tableti elinden alıp, anne-baba çocukla faal oyun oynamaya başlıyor; o vakit çocuktaki gelişme hızlanıyor. Lakin bu dönüşümün sağlanabilmesi için de çok geç kalmamak gerek. Bilhassa lisan gelişimi, 4 yaşından sonra çok sıkıntı ilerliyor. Bu yaşlardan sonra çocuklarda kalıcı lisan bozuklukları gelişebiliyor. Anne babalar bazen tableti bir tıp ‘ucuz bakıcı’ üzere görüyor. Tableti veriyor, çocuk saatlerce sessizce oynuyor. Bu ebeveynin de işine geliyor. Lakin bunun bedeli ağır oluyor. Çocuğun gelişimi duruyor. Unutmayalım, çocuk için oyun, en önemli iştir.”

“Öyle sera çiçeği üzere çocuk yetiştiremeyiz”

Oyunun, çocukların eleştirilme, üzülme, canının yanması üzere durumlarla karşılaşarak gerilim yönetmeyi öğrendiği bir alan olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Tarhan, “Öyle sera çiçeği üzere çocuk yetiştiremeyiz. Öğrenecek. Bu da oyun esnasında, arkadaşlar ortasında oluyor.” diye konuştu.

Modernizmin getirdiği süratli ömrün çocukların sokağa çıkıp oynama imkanlarını kısıtladığını söz eden Prof. Dr. Tarhan, akrabalık bağlarının zayıflamasıyla çocukların apartmanda dahi arkadaş bulmakta zorlandığını, bu nedenle, en azından 3 yaşına gelen çocukların kreşe gönderilmesini tavsiye ederek, “Kreşe gittiği vakit çocuk orada toplumsallaşmaya başlıyor. Birçok kaygıları gidiyor, gereksinimlerini karşılıyor. Aslında hayatı öğreniyor, her şeyi öğreniyor.” dedi.

Kurtuluş Savaşı’nda oyun

İstanbul Milletvekili ve Çocuk Hareketi Danışma Kurulu Lideri Elif Esen, babaannesinin Kurtuluş Savaşı yıllarında yaşadığı bir anıyı paylaşarak, o periyotta Bursa Gemlik’ten İstanbul’a göç etmek zorunda kalan ailesinin Haydarpaşa Garı’nda Kızılay çadırlarında kaldığını anlattı.

Elif Esen, “Babaannem, Kızılay vazifelilerinin kendilerine oyunlar oynattığını anlatırdı. Savaş periyodunda, o travmatik ortamda çocuklara savaş hissiyatını daha az hissettirmek için ‘ağızlarında yumurta taşıma oyunu’ oynatmışlar.” diyerek oyunun en güç vakitlerde bile bir hayata tutunma ve dayanışma aracı olduğunu belirtti.

“Çocuk siyasetten büyüktür”

Siyasetten evvel de sivil toplumda çocuklar için çalıştığını belirten Esen, “Umudum ve derdim her daim çocukların umut dolu olmaları ve geleceklerine inançla hayal kurabilmeleri için onlara dayanak olmaktır.” sözünde bulundu.

“Çocuk siyasetten büyüktür” anlayışıyla fikir annesi olduğu “Çocuk Hareketi”nin doğuşunu anlatan Elif Esen, bu sivil inisiyatifin Meclis’teki farklı partilerden milletvekillerini bir ortaya getirdiğini söyledi.

“Çok kısa bir vakitte 5 başka partiden 10 milletvekili, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin basın salonunda ‘Gazzeli çocuklar yaşamalı’ diye bir basın toplantısı düzenledik.,” diyerek hareketin başarısına dikkat çeken Esen, partiler üstü bir bakışla kurulan bu inisiyatifin, Türkiye’nin dört bir yanından sivil toplum kuruluşlarını, akademisyenleri, hukukçuları, sağlıkçıları, eğitimcileri ve iş insanlarını bir ortaya getirdiğini ve Prof. Dr. Nurper Ülküer’in bu sürecin en büyük destekçisi olduğunu belirtti.

Prof. Dr. Arif Aktuğ Ertekin: “Oyun aslında yaşamın bütününde var”

Sağlık Bilimleri Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Arif Aktuğ Ertekin, “Oyun aslında ömrün bütününde var. Daha dünyaya gelmeden evvel anne karnında oynamaya başlıyor çocuklar. Oynamadığı vakit orada bir aksilik oluyor. Oynadıkları vakit biz onların oynamasından memnun oluyoruz. Demek ki her şey yolunda gidiyor diyoruz. Doğduktan sonra yeniden oynuyorlar. Büyüdükçe devam ediyor. Aslında ölene kadar devam ediyor. Oynadıkça bağlantı kuruyoruz. Oynadıkça öğreniyoruz. Oynadıkça grup halinde çalışmayı öğreniyoruz. Oynadıkça birbirimize dokunmayı görüyoruz. Oynadıkça insani kıymetlerimizin farkına varıyoruz. Hayat daima bir oyun. Hayatımızdan hiç çıkarmamız gereken en büyük değerlerimizden biri oyun.” diye konuştu.

Prof. Dr. Nurper Ülküer: “Oyunun yaşamın her alanına entegre edilmesi gerek”

Üsküdar Üniversitesi Çocuk Gelişimi Bölüm Başkanı ve Kongre Başkanı Prof. Dr. Nurper Ülküer, oyunun tekrar hatırlanması ve ömrün her alanına entegre edilmesi gerektiğini belirterek, bu kongrenin temel maksatlarından birinin de bu olduğunu söz etti.

Birleşmiş Milletler’in geçtiğimiz yıl 11 Haziran’ı “Dünya Oyun Günü” ilan etmesine değinen Prof. Dr. Ülküer, “Bu karar, oyunu tekrar günlük ömrümüze getirmek için atılmış değerli bir adım. Zira oyun; kültürleri, gelenekleri ve ekonomik sorunları aşan, herkesin ortak kullandığı kozmik bir lisandır.” dedi.

Oyunun nörobiyolojik ve ruhsal olarak geliştirici, değiştirici ve rahatlatıcı bir araç olduğunun bilimsel çalışmalarla kanıtlandığını vurgulayan Prof. Dr. Ülküer, bu kongrede oyunun bilimsel istikametlerinin ayrıntılıca ele alınacağını belirtti.

Ebeveynler oyun oynamayı bilmiyorlar, unutmuşlar

Haziran ayının “Ebeveynlik Ayı” olarak da kabul edildiğini hatırlatan Prof. Dr. Ülküer, ebeveynlerin çocukların hayatındaki ve oyun süreçlerindeki rolüne dikkat çekti.

Prof. Dr. Ülküer, “Yıllardır ebeveynlere ‘Çocuklarınızla oynayın’ diyoruz. Lakin fark ettim ki, ebeveynler oyun oynamayı bilmiyorlar, unutmuşlar. ‘Mış gibi’ oynuyorlar ve çocuklar bunun farkında. Zira biz oyun oynamayı unuttuk. Oyunbazlığı geri getirmemiz gerekiyor.” diyerek ebeveynlerin de oyun sürecine faal ve içten iştirakinin ehemmiyetini vurguladı.

Kriz durumlarında, afetlerde ve sarsıntı sonrasında oyunun rahatlatıcı ve rehabilite edici gücüne dikkat çeken Prof. Dr. Ülküer, “Oyun bir haktır. Yalnızca çocuğun değil, yetişkinin de hakkıdır.” dedi.

Sweta Shah: “Oyun, beşerler maharet geliştirdiklerini fark etmeden pek çok beceriyi geliştirebilir”

Amerikan niyet kuruluşu Brookings Enstitüsü’nden Sweta Shah, kongrede bulunmaktan duyduğu heyecanı lisana getirerek, “Umarım bugün ortaya çıkan birtakım araştırmalar, İstanbul için, Türkiye için, ülke için bir sonraki basamağın ne olması gerektiğini düşünmenize yardımcı olabilir.” sözlerini kullandı.

Brookings Enstitüsü olarak herkes için, her yerde oyunun gücüne inandıklarını vurgulayan Shah, “Oyun, beşerler marifet geliştirdiklerini fark etmeden pek çok beceriyi geliştirebilir zira çok eğlenceli ve sevinçlidir. Beşerler oyun oynarken öğrendiklerini düşünmezler. Lakin araştırmalar gösteriyor ki, oyun günlük tecrübelere, pazar, mağaza, sokak ve sınıf tartışmalarına entegre edildiğinde, yalnızca küçük çocukların değil, yetişkinlerin de beynini yavaş yavaş ve daima olarak geliştirir. Zira beyinlerimiz yavaşlasa da büyümeye devam ediyor.” diye konuştu.

Açılışın akabinde Çocuk ve ergen psikoterapisinde uzmanlaşmış bir psikoterapist olan Dr. Joanna Fortune “Why We Play?” (Neden Oynarız?) başlıklı bir konferans verdi.

Kongre 3 gün sürdü

3 gün süren kongre boyunca alanında öncü birçok yerli ve yabancı akademisyen ve uzman, panelist, moderatör ve atölye yürütücüsü olarak bedelli bilgi ve tecrübelerini paylaştı. Kongrede, jenerasyonlar ortası oyun, oyun ve yaratıcılık, tabiatta oyun, dijital oyunlar, erken çocukluk (bebeklik, okul öncesi ve ilkokulun birinci yılları) devri ve oyun, okul periyodu ve oyun, ergenlik periyodu ve oyun, ebeveynlik ve oyun (oyuncu anne babalar, oyuncu kişilikler), yetişkinlik periyodu ve oyun, yaşlılık devri ve oyun (oyuncu büyükanne ve büyükbabalar) üzere hususlar ele alındı.  Kongre kapsamında iştirakçilere çeşitli ve güçlü içerikli atölye çalışmaları sunuldu.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı