Prof. Dr. Nevzat Tarhan: “Sınav tasası nükleer güç gibidir”

Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, imtihan tasası konusunu kıymetlendirdi ve yaklaşan Liselere Giriş Sınavı (LGS) ve Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) üzere kıymetli imtihanlar öncesinde öğrencilerin yaşadığı telaşa ait kıymetli açıklamalarda bulundu.

Sınav derdi, kişinin bildiklerini yapamaması korkusudur

Sınav psikolojisi ve dert idaresi üzerine değerlendirmeler yapan Prof. Dr. Nevzat Tarhan, imtihan derdini, “kişinin sahip olduğu bilgileri verimli halde kullanamaması ve bildiklerini yapamaması korkusu” olarak tanımladı.

Prof. Dr. Tarhan, bazı öğrencilerin imtihan öncesi “mahvoldum, yapamayacağım” diyerek kendilerini rahatlatmaya çalıştığını, fakat bu durumun etraflarındaki başka adayları olumsuz etkileyebileceğini belirtti.

Sınav korkusunun en büyük nedenlerinden biri olumsuz düşünceler

Sınav derdinin en büyük nedenlerinden birinin, bireyde oluşan olumsuz fikir kalıpları olduğunu anlatan Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:

 “Beynimiz, tıpkı karaciğerin safra üretmesi üzere doğal olarak niyet üretir. IQ’su düşük bireyler günde birkaç yüz niyet üretirken, IQ’su yüksek bireyler binlerce niyetle meşgul olabilir. İmtihan derdi yaşayan bireylerde beyin, bu devirde çok fazla fikir üretir fakat kişi bu niyetleri yönetemez hale gelir. Kaynak büyüdükçe yönetmek de zorlaşır. Bu nedenle, imtihan korkusunu yönetmeyi öğrenmek çok kıymetlidir. Nasıl ki bir şoför nerede hızlanacağını, nerede yavaşlayacağını, nerede sağa ya da sola döneceğini biliyorsa; tıpkı formda kişi de gerilimle nasıl başa çıkacağını öğrenmelidir. Denetimli gerilim yararlıdır. Hatta orta düzeydeki bir dert dikkati artırır ve öğrenmeyi kolaylaştırır. Orta seviyedeki gerilim, beyindeki sempatik sistemi aktive eder. Beynin ön bölgesindeki kan deveranını artırır, dikkat ve odaklanmayı sağlayan nörokimyasalların salgılanmasını tetikler. Lakin imtihan korkusu fazla olursa, bu kere bedensel ve zihinsel belirtiler ortaya çıkar. İmtihan anında sık sık tuvalete gitme muhtaçlığı duyulabilir. Bunun nedeni gerilimle birlikte salgılanan vazopressin hormonudur; bu hormon birebir vakitte idrar söktürücü etkidedir. Ayrıyeten kalp çarpıntısı, nefes darlığı, el-ayakta titreme üzere belirtiler de sık görülür. Bu belirtiler, imtihan korkusunun fizikî yansımalarıdır. İmtihan telaşının sadece bedensel değil, tıpkı vakitte zihinsel ve ruhsal belirtileri de vardır. Bu nedenle, imtihan öncesi yalnızca ders çalışmak değil, gerilimle başa çıkmayı öğrenmek de en az bilgi kadar kıymetlidir.”

Sınav sırasında yaşanan panik ve gerilim anlarında beynin kimyası değişiyor

Sınav sırasında yaşanan panik ve gerilim anlarında beynin kimyasında önemli değişiklikler meydana geldiğini kaydeden Prof. Dr. Tarhan, şunları lisana getirdi:

“Sınav korkusu hakikat formda yönetildiğinde, kişi için adeta maksada götüren bir araca dönüşebilir. Terbiye edilmiş bir yırtıcı at üzere, imtihan süreci bireyin hayat seyahatinde bir basamağı geçmesini sağlayabilir. Pekala imtihan anında yaşanan panik ve gerilim durumunda beyinde tam olarak ne olur? Beyin kimyasına baktığımızda, bu üzere anlarda beyin ‘savaş ya da kaç’ reaksiyonu verir. Şayet kişi ‘savaş’ yansısını gösterebilirse, dikkati artar ve odaklanır. Fakat bu noktada gerilimin dozunun yeterli ayarlanması gerekir. LGS yahut YKS üzere uzun periyodik ve yüksek mana yüklenen imtihanlarda gerilimin dozajı çok değerlidir. Bu imtihanlar yaklaşık 180 dakika sürmekte ve gençler üzerinde önemli baskı oluşturmaktadır. Aslında imtihan derdi yaşamak son derece doğaldır. Birebir formda imtihan heyecanı da olağandır. Lakin kişi, ‘Hiç heyecanlanmamalıyım’, ‘Hiç dikkatim dağılmamalı’ üzere katı kanılar geliştirirse bu durum tasayı daha da artırır. ‘Sınavda muhakkak kusur yapmamalıyım’ üzere niyetler de kişiyi kusur yapmaya daha açık hale getirir. Bu nedenle gençlerin imtihana evvelce hazırlık yaparken sırf akademik bilgiye değil, tıpkı vakitte soru çözme stratejilerine ve gerilim idaresi maharetlerine de kıymet vermesi gerekir. İmtihanda yalnızca bilgi değil, vakit idaresi de hayati ehemmiyete sahiptir. Kısıtlı müddette en güzel performansı gösterebilmek için vaktin nasıl kullanılacağını bilmek gerekir. Bu bahiste rehber öğretmenler ve imtihan danışmanları öğrencilere hem soru çözme hem de vakit idaresi stratejileri konusunda dayanak olmaktadır. Birtakım durumlarda heyecan o kadar ağır yaşanır ki, öğrenci imtihan kağıdını eksiksiz doldurmasına karşın ismini yazmayı bile unutabilir.”

Gençler stratejilere sadık kalmalı

Bu yüzden imtihan öncesinde öğrencinin kesinlikle kendisine uygun soru çözme stratejileri, vakit idaresi teknikleri ve gerilim idare yolları geliştirmesi gerektiğini lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Rehber öğretmenler ve imtihan danışmanları bu hususta öğrencilere yol gösterici olmaktadır. Gençler bu stratejilere sadık kalmalıdır. Aksi halde imtihan anında yaşanan ağır heyecan, çok kolay yanılgılara yol açabilir. O denli ki kimi öğrenciler imtihan kağıdını doldururken ismini yazmayı bile unutabiliyor. Olmayacak yanlışlar yapıyor. Veyahut da karşılık kaydırabiliyor. Bunların hepsinin devası var. Deneme imtihanlarına girenler bunlara evvelce hazırlanıyor.” diye konuştu.

Başarıya giden yolun, imtihan anındaki stratejilere ve zihinsel idareye odaklanmaktan geçtiğini belirten Prof. Dr. Tarhan, “Öğrencinin, ‘Şu kadar soru çözeceğim, vakti şöyle yöneteceğim’ üzere bir planı olmalı. Örneğin, evvel çok düzgün bildiği soruları çabucak yapmalı, az kuşkulu olduğu soruları işaretleyip sona bırakmalı. Bir soruya takılıp kalırsa, bildiği başka birçok soruyu yapamaz. Bu, vakit ve soru çözme stratejisindeki en büyük yanılgıdır.” sözünde bulundu.

Öğrenciler misyonlarını yapıp sonucu düşünmemeli

Yüksek motivasyonun ve mükemmeliyetçiliğin de bir telaş sebebi olabileceğini tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “İnsanın kendisine zalimce davranmaması, nazik olması gerekir. Mükemmeliyetçi şahıslarda bazen her şeyi denetim etme isteği olan ‘Tanrı kompleksi’ görülür. Bu, bilinmeyen bir kibirdir ve bireye en çok ziyanı kendisi verir, beyin daima gerilim hormonu salgılar ve daha çok kusur yapar.” dedi.

Prof. Dr. Tarhan, sınava girecek öğrencilere, “Bizim vazifemiz, öğrendiğimiz bilgileri o mühlet içinde verimli kullanmaktır. Sonucun ne olacağını düşünmek rasyonel değil. İmtihan, bir insanın kıymetini ölçen bir kağıt kesimi değildir; hayat yolunda geçilen bir basamaktır. Öğrenciler misyonlarını yapıp sonucu düşünmemelidir.” ikazında bulundu.

Barışçıl bir rekabet faydalıdır

Sınav sürecinde rekabet ve motivasyon hususlarını kıymetlendiren Prof. Dr. Nevzat Tarhan, kapitalist sistemin körüklediği rekabetin gençler üzerinde yıkıcı tesirleri olabildiğine dikkat çekti. “Barışçıl bir rekabet yararlıdır fakat savaşçıl rekabet ziyanlıdır.” diyen Prof. Dr. Tarhan, ailelerin bu mevzuda çok dikkatli olması gerektiğini vurguladı.

Ailelerin yaptığı en büyük kusurun, çocuklarını diğerleriyle kıyaslamak olduğuna işaret eden Prof. Dr. Tarhan, “Ailelerin ‘Teyzenin çocuğu şurayı kazandı, sen de kazan’ üzere kıyaslamalar yapması, çocukta değersizlik ve eksiklik duygusu uyandırır. Çocuk, kendini geliştirmek yerine kıyaslandığı kişinin başarısız olmasına odaklanma eğilimine girer ve korkusu daha da artar.” dedi.

Doğru bağlantı yolu ne?

Ders motivasyonu olmayan ve gamsız görünen çocukların aslında “Nasılsa başarılı olamam” diyerek ümitsizliğe kapılmış olabileceğini söz eden Prof. Dr. Tarhan, “Anne-babanın ‘Sen başarırsın, sen kazanırsın’ demesi de olumsuz tesir yapar. Zira çocuk buna inanmaz ve ‘Annem babam beni teselli etmek için söylüyor’ diyerek kendini büsbütün bırakır.” diyen Tarhan, yanlışsız yaklaşımın kök nedeni anlamak olduğunu vurguladı.

Prof. Dr. Tarhan, bu durumdaki bir çocuğa “Başarısız olsan da canın sağ olsun” demenin de beklenenin bilakis olumsuz tesir yapabileceğini belirterek, yanlışsız irtibat metodunu şu sözlerle açıkladı:

“Çocuğa, ‘Sen deneme imtihanlarında şu kadar net yaptın, elinden gelenin en güzelini yaptığını görüyoruz. İmtihanda vaktini âlâ kullanarak stratejilerine uyarsan sonuç ne olursa olsun bizim kabulümüzdür’ demek gerekir. Bu ‘kabul temelli’ yaklaşım, çocukta ‘Annem babam beni anlıyor’ duygusu uyandırır ve korkusunu azaltır.”

Gazi Yaşargil örneği…

Hayattaki her şeyin denetim altında olmadığını ve bazen felaket üzere görünen durumların fırsata dönüşebileceğini belirten Prof. Dr. Tarhan, kısa bir müddet evvel vefat eden ‘Yüzyılın Beyin Cerrahı’ Prof. Dr. Gazi Yaşargil’in kıssasına dikkat çekerek, “Hocası tarafından yıllarca yalnızca radyoloji kısmında çalıştırılması, onun binlerce beyin anjiyosunu inceleyerek başında üç boyutlu bir algoritma oluşturmasını sağladı. Bu zahmet, onu kimsenin yapamadığı ameliyatları yapan bir cerrah haline getirdi. Hayattaki muvaffakiyet yolları çiçekle döşenmemiştir.” diyerek gençlere sabırlı ve azimli olmalarını tavsiye etti.

Ailelerin bazı sözleri olumsuz sonuçlar doğurabiliyor

Ailelerin motivasyon artırmak için kullandığı birtakım usullerin, beklenenin tersine olumsuz sonuçlar doğurabildiğini kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Anne-baba âlâ niyetle ‘Sen başarırsın, sen kazanırsın’ diyor. Halbuki çocuk buna inanmıyor ve ‘Annem, babam beni teselli etmek için söylüyor’ diyerek kendini büsbütün bırakıyor. Misal biçimde, korkulu bir çocuğa söylenen ‘Kızım, oğlum sen değerlisin, boş ver sınavı’ üzere cümleler de yanlış. Çocuk aslında başarısız olma ihtimalini aklına getirmek istemiyor. Ona ‘Canın sağ olsun’ demek, anlaşıldığı lisanın bu olmadığı için tam aksisi tesir yapar.” biçiminde konuştu.

Prof. Dr. Tarhan, motivasyonun sosyo-ekonomik durumla da bağlantılı olduğuna dikkat çekerek, “Varlık içindeki bir çocuk için muvaffakiyet bir seçenektir. ‘Başarılı olmasam da babamın işi var’ diye düşünebilir. Fakat yokluk içinde olgunlaşan bir genç için muvaffakiyet bir zorunluluktur ve bu durum onu daha çok motive eder.” sözlerini kullandı.

Sınav korkusu yanlışsız yönetilmesi gereken bir enerji… 

Sınav tasasının yanlışsız yönetilmesi gereken bir güç olduğunu belirten Prof. Dr. Tarhan, “Sınav telaşı bir güçtür, bir kamçıdır. Tıpkı nükleer güç üzeredir. Uygun tarafta yönlendirirsek bizi gayeye götürür, lakin olumsuz tarafta yönlendirirsek elimizde patlar. Bunu bu türlü düşünmek gerekir.” dedi.

Aileler kaptan değil, kılavuz kaptan olmalı

Prof. Dr. Tarhan, ailelerin çocuklarına sorumluluk hissini küçük yaştan itibaren kazandırması gerektiğini, lakin imtihan periyodunda baskıcı bir tavırdan kaçınmaları gerektiğini söyledi.

Ailelerin “kılavuz kaptan” üzere yol gösterici olması gerektiğini belirten Prof. Dr. Tarhan, “Anne baba kılavuz kaptan olacak, kaptan olmayacak. Daima çocuğun üzerinde durursa, sabah kahvaltısı bir konferans olur ve çocuk anneyi görünce ‘Gene mi ders?’ der, artık dinlemez, yararı olmaz.” diye konuştu.

Sosyal medya yerine yapay zekaya sorun

Teknolojinin tarafsız bir araç olduğunu ve hakikat kullanıldığında yarar sağlayabileceğini lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Sosyal medyadaki temelsiz bilgiler yerine yapay zekâdan dayanak alınabilir. Bence yapay zekaya girsinler sorsunlar: ‘Sınav tasasıyla nasıl baş ederim?’ diye. Çok hoş seçenekler çıkar önüne. Gerçek soru sorduğun vakit yapay zeka inanılmaz hayatı kolaylaştırıyor. Elbette çıkan sonuçları yeniden de bir filtrelesinler.” tavsiyesinde bulundu.

Deneme imtihanlarında bile süreyi yetiştiremeyen öğrencilerin çoklukla “hata yapma korkusu” yaşadığını belirten Prof. Dr. Tarhan, “Sıfır kusur mümkün değil. Öğrenci kendine kusur yapma hakkı tanıyacak. Sorun dört dörtlük olmak değil, eldeki imkânları en yeterli kullanmaktır. İmtihan anında ana odaklanmalı. Çözemediği sorunun yanına bir işaret koyup uğraşmadan geçmeli ve kalan vakitte o soruya dönmeli. Bu stratejiyi uygulamayanlar ekseriyetle ya bir soruya takılıp kalıyor ya da daima sonucu düşünüyor.” dedi.

Prof. Dr. Tarhan, kaygının temelinde kişinin denetim edemeyeceği şeyleri düşünmesinin yattığını kaydederek, “Kişi, gücünün yetmediği mevzuda ısrar etmemeli. ‘Ben elimden gelenin en güzelini yapmaktan sorumluyum, başarılı olup olmamaktan sorumlu değilim’ demeli. İnsan denetim edebileceği şeyi düşünürse gerilime girmez. Denetim edemeyeceği husus nedir? Başarılı olup olmamak. Bunu düşündüğü an telaş artar.” diye konuştu.

180 dakikayı nasıl kullanacağız büsbütün kendi kontrolünüzde

Prof. Dr. Tarhan, sınav anını bir “kaynak yönetimi” olarak görmenin değerine dikkat çekerek, “Bir insanın denetim edemeyeceği şey, imtihanın sonucudur. Ancak süreç, yani 180 dakikayı nasıl kullanacağı, büsbütün kendi denetimindedir. Buna odaklanan kişi gerilime girmez. Zihinsel kaynaklarını düzgün yönetemeyenler, hayatı da yönetmekte zorlanır.” dedi.

Başarı tekrar tanımlanmalı 

Prof. Dr. Tarhan, başarının hayatın sonunda muhakkak olacağını tabir ederek, “Bir imtihana girip kazanınca ‘Ben başarılıyım’ diye övünerek dolaşmayın. Bir fabrikanın bir gün kaliteli eser üretmesi, onun başarılı olduğunu göstermez. Değerli olan 10 sene sonra da o kaliteyi sürdürmesidir. Muvaffakiyet, başarısızlıkların toplamıdır. Yürümeyi öğrenen bir çocuğun düşüp kalkması üzere, imtihanlar da hayat yolundaki iniş çıkışlardır.” sözünde bulundu.

Küresel sistemin dopamin odaklı, yani haz odaklı bir muvaffakiyet öğrettiğine dikkat çeken Prof. Dr. Tarhan, “Birincilik, para, mal, mülk… Bunlar haz verir ancak geçicidir ve daima yenisini istersiniz. Halbuki serotonin odaklı muvaffakiyet, bir mana mutluluğudur. Bu, uzun bir hayat seyahatinde maksadınızı bilmek ve başarısızlıkları bile o maksada giden yolda bir öğrenme aracı olarak görmektir. Bu, sizi daha dirençli kılar.” dedi.

Gevşeme antrenmanları, ilaçlardan daha etkili

Sınav korkusuyla başa çıkmak için pratik tekliflerde de bulunan Prof. Dr. Tarhan, eş-dost tavsiyesiyle ilaç kullanımına karşı kesin bir lisanla uyardı.

“Sınavdan evvel kullanmadığınız bir ilacı sakın imtihan günü almayın. İlaç kimyasal bir silahtır, yanlış kullanılırsa ziyan verir.” diyen Prof. Dr. Tarhan, sözlerini şöyle tamamladı:

“Bazı ilaçlar vardır ki hudut sisteminin gerilim karşısındaki yansılarını düzenlerken tıpkı vakitte dikkati bozmadan hatta artırarak tesir gösterir. Lakin bu ilaçlar yalnızca nitekim gereksinimi olan bireylerde, uzman nezaretinde kullanılmalıdır. Şayet bir öğrenci kendi başına imtihan derdini denetim edemiyorsa, kesinlikle bir uzmandan takviye almalıdır. Bu noktada gerilimle başa çıkmak için nefes idmanları çok tesirli bir usuldür. Bilhassa karın teneffüsü ismi verilen teknik, beyne oksijen gitmesini artırır ve gerilim hormonlarını azaltır. Kişi derin bir nefes alırken içinden ‘bir, iki’ diye saysın. Aldığı nefesi ‘üç, dört, beş, altı’ diye dört saniye boyunca tutsun. Akabinde ‘altı, yedi, sekiz, dokuz, on’ diye sayarak yavaşça nefesini versin. Bu antrenmanı yaparken sağ elini kalbinin üzerine, sol elini ise karnına koyması önerilir. Nefes alıp verirken karnın hareket etmesi kıymetlidir. Bu idman 5-6 kez yapıldığında sakinleştirici tesir sağlar. Fakat daha fazla tekrar tansiyonu düşürebileceği için dikkatli olunmalıdır. Unutulmamalı ki gerçek nefes teknikleri ve gevşeme antrenmanları, ilaçlardan daha tesirli olabilir.”

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı