Toplumsal fobiler ergenlikte tepe yapıyor!

Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, toplumsal fobi konusunu kıymetlendirdi.

Sosyal tasa ve toplumsal fobi farklı kavramlar

Sosyal fobik bireylerin çekingenliği ve utangaçlığı daha ağır ve şiddetli yaşadıklarını kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Bu durum, kişinin meslek hayatını ve günlük yaşantısını olumsuz tesirler, gelişimini pürüzler. Toplumsal fobi, kişinin tüm performansını tesirler ve zekasını, yeteneğini kullanmasını maniler. Bu nedenle toplumsal telaş ve toplumsal fobi farklı kavramlardır. Kültürümüzde, bilhassa Doğu kültüründe ve Anadolu’da utangaçlık yüceltilir. Bu durum, toplumsal telaş olarak görülebilir. Bu nedenle şahıslar utangaç durur, fazla risk almaz ve sessiz kalırlar. Bu davranışları toplumsal fobi olarak değerlendirmemek gerekir. Zira bunlar öğrenilmiş davranışlardır. Lakin toplumsal fobisi olan bir öğrenci için derste tahtaya kalkmak bir eziyet haline gelir. Kelamlı imtihanda tutulur, hiçbir şey yapamaz, eli ayağı titrer, nefes alamaz, kıpkırmızı olur ve konuşamaz. Bildiklerini bile anlatamaz. Bu durum, toplumsal korku yaşayan şahısların tüm muvaffakiyetini ve performansını olumsuz tesirler.” dedi.

Çekingen şahıslar istemedikleri halde yalnız kalırlar

Bir de utangaç kişilik olduğunu ve literatürde “avoidant kişilik” olarak geçtiğini anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Bu bireyler istemedikleri halde yalnız kalırlar. Yalnız kalmak istememelerine karşın farkında olmadan kendilerini yalnızlığa sürüklemişlerdir. Bu bireyler içe kapanıktırlar. Şizoid şahıslar de içe kapanıktır, fakat onlar yalnız kalmaktan rahatsız olmazlar, bilakis güzellerine sarfiyat. Meğer kaçıngan utangaç kişilikler, istemedikleri halde yalnız kalırlar. Toplumsal çekingenliğin üzerine bir türlü gidemezler. Bir nevi toplumsal felç geçirirler, ilerleyemez ve adım atamazlar. Kalabalık bir ortama girdiğinde herkesin ona baktığını hisseder. Daima olarak diğerlerinin dikkatinin üzerinde olduğunu düşünür. Bir topluluğa girdiğinde herkesin onu izlediğini zannedebilir ve çabucak sessizce bir köşeye çekilip oturmayı tercih edebilir. Bu cins şahıslarda kaçınma davranışı sık görülür.” diye konuştu.

16-29 yaş aralığındaki bireylerin yüzde 36’sında toplumsal dert görülüyor

Yapılan araştırmalara nazaran, dünya genelinde 16-29 yaş aralığındaki bireylerin yüzde 36’sında toplumsal dert görüldüğünü lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Bu hayli yüksek bir oran. Genel olarak ise dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 8’i hayatlarının bir periyodunda toplumsal fobi yaşayabiliyor. Değişik olan ise toplumsal korkunun gelişmiş toplumlarda daha yaygın olması, gelişmemiş toplumlarda ise daha az görülmesi. Gelişmekte olan toplumlarda, bilhassa global kapitalist sistem rekabeti teşvik ettiği için toplumsal telaş daha fazla hissedilebiliyor. Atılgan olan, risk alan ve özgüveni yüksek bireyler muvaffakiyete ulaşırken, bunu yapamayan şahıslar kendilerini yetersiz hissediyor. ‘Yapmam gerekiyor lakin yapamıyorum’ kanısı, toplumsal korkuyu daha da artırıyor. Komşusunun kızıyla evlenen, babasının işini devralan ya da köy ortamında kalan bir bireyin toplumsal beklentileri de daha hudutlu oluyor. Bu nedenle, toplumsal telaş bu toplumlarda daha düşük düzeyde görülüyor. Ayrıyeten, toplumsal telaşı olan bireyler daima olarak güvenlik arayışında oluyor. ‘Güvende miyim, kusur yapar mıyım?’ üzere fikirlerle hareket ediyorlar. En büyük dehşetleri kusur yapmak, mahcup olmak ve rezil olmaktır. Bu kaygılar, kaçınma davranışlarını daha da besliyor. Çoğunlukla bu bireyler mükemmeliyetçi bir yapıya sahiptir. Her şeyin dört dörtlük olmasını isterler lakin ‘Bunu kusursuz yapamam’ fikriyle hiçbir şey yapamaz hale gelirler.” halinde konuştu.

Sosyal fobisi olanlar, kendilerini inançta hissettikleri ortamlarda bu tasayı fazla hissetmiyor

Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bazı çocukların, meskende kendilerini güçlü hissederken, dışarıda tam aksisi bir hal sergileyebildiklerini kaydederek, “Evde anne ve babasına karşı agresif davranan bir çocuk, dışarıda sessiz ve uyumlu olabilir. Toplumsal fobisi olan bireyler, kendilerini inançta hissettikleri ortamlarda bu tasayı fazla hissetmezken, dış dünyada tam aksine sessiz, içine kapanık ve korkulu olurlar. Otorite figürleri karşısında utangaç davranırlar ve kalabalık içinde konuşmakta zorluk çekerler.” dedi.

Sosyal fobisi olan bireylerin mizahı kullanması, korkuyu azaltır

Sosyal fobisi olan bireylerin mizahı kullanması, tasayı azaltıcı bir teknik olarak epeyce tesirli olduğuna da işaret eden Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:

“Bunun yanı sıra, tasaya karşı tolerans geliştirmek de değerlidir. Terapilerde de bu hususa bilhassa odaklanılır. Toplumsal derde sahip bireylerde, olay öncesi yaşanan ‘beklenti anksiyetesi’ yaygındır. Kişi, olacakları düşünerek büyük bir endişe yaşar ve bu yüzden daima kaçınma davranışı gösterir. Kalabalığa karışmaz, topluma girmekten çekinir, otorite figürlerinin yanına gitmek istemez. Bu türlü bir durumda, el ve ayak titremesi, nefes darlığı üzere fizikî belirtiler de ortaya çıkabilir. Kimi beşerler his söz etmeyen, asık hızlı otorite figürleri karşısında daha da dertli hale gelirler. Toplumsal derdi olan bireyler, kendilerini rahatlatmayan bu cins insanlardan uzak durma eğilimindedir. Bu noktada liderlik anlayışı da büyük kıymet taşır. Gerçek liderlik, parmak sallayan, sert ve otoriter bir tutum yerine, karşısındaki kişinin hislerini okuyarak itimat bağlantısı kuran ve ona uygun formda rehberlik eden bir yaklaşımı gerektirir. Endişeyle yönetilen sistemlerde toplumsal telaşları gidermek pek mümkün olmaz. Fakat itimat temeline dayalı idare anlayışında, önderin birkaç tebessümü yahut olumlu geri bildirimi bile bireyin rahatlamasına yardımcı olabilir.”

Sosyal fobi ergenlikte tepe yapıyor

Sosyal fobinin ekseriyetle çocukluk periyodunda başladığını ve ergenlikte tepe yaptığını anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Zeki çocukların ergenlik periyodunda akademik muvaffakiyetlerinin düşmesinin en yaygın sebeplerinden biri de toplumsal tasa bozukluğudur. Sosyal fobisi olan bireylerin ekseriyetle yanlışlı otomatik niyetleri vardır. Terapilerde, bu cins yanlışlı fikirler ayrıntılı bir formda ele alınır ve tahlil edilir. Kişi, bu fikirlerini fark ettiğinde ve onların gerçekçi olmadığını anladığında, olumsuz kanılarını daha kolay yönetebilir. Toplumsal telaşa sahip bir kişi ‘sevgiyi hak etmiyorum, makûs bir beşerim, berbat biriyim, gereğince güzel değilim, kendime güvenemem, güçsüzüm, zayıfım, başarısızım’ der. Bu şahıslar çoklukla kendilerini daima olumsuz bir biçimde algılarlar. Her insanın bir benlik algısı vardır. Şayet kişi, benliğini olduğundan daha büyük görüyorsa narsistik kişilik özellikleri sergileyebilir. Fakat toplumsal fobisi olan bireyler, tam bilakis, kendilerini olduğundan daha kıymetsiz algılarlar. Bu da özgüven eksikliğine, korkaklığa ve depresyona yatkınlığa neden olur.” diye konuştu.

Bazı şahıslar alkol kullanarak bu korkuyu bastırmaya çalışıyor

Bazı şahısları toplumsal korkuyu gizlemek için farklı başa çıkma prosedürleri geliştirebildiklerini tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “Bazı bireyler alkol kullanarak bu korkuyu bastırmaya çalışır. Alkol, kısa vadede rahatlama sağlasa da uzun vadede bağımlılığa yol açabilir. Toplumsal fobisi olan birtakım bireyler, sahneye çıkmak yahut kalabalık içinde konuşmak üzere durumlarla başa çıkabilmek için alkol almaya başlar ve vakitle bu alışkanlık bağımlılığa dönüşebilir. Bu nedenle, toplumsal fobi, alkol bağımlılığının art planındaki değerli faktörlerden biri olabilir.” sözünde bulundu.

Sosyal fobi ile yaşayanlar standart işlerini sürdürebiliyor

Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bu durum psikoz düzeyine ulaşmadığı sürece toplumsal fobi ile yaşayan bireylerin günlük temel muhtaçlıklarını karşılayabildiğini ve standart işlerini sürdürebildiğini kaydederek, “Genellikle çalışkan, sevilir ve fedakâr insanlardır. Lakin, mesleklerinde yükseldiklerinde toplumsal fobi bariz hale gelebilir. Bir kişi iş yerinde terfi aldığında, daha fazla beşerle bağlantı kurması, toplantılar yönetmesi ve grubunu yönlendirmesi gerektiğini fark eder. Bu durumda, ‘Eyvah, artık daha çok konuşmam, insanları bir ortaya getirip onlarla iş birliği yapmam gerekiyor’ üzere niyetler ortaya çıkar ve panik yapabilir. İşte bu noktada, birçok kişi terapist ya da uzmana başvurur.” biçiminde konuştu.

Sosyal fobide ne tıp tedaviler uygulanıyor?

Sosyal fobi tedavisinde, öncelikle bireye uygulanan çeşitli ölçeklerle toplumsal fobinin şiddetinin belirlendiğini ve daha sonra, kişinin otomatik fikirleri ve yanlışlı inanışları belirlendiğini lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Tedavide çekirdek sorunlara odaklanıldığında, toplumsal fobiye dair birçok belirti de tahlile ulaşabilir. Günümüzde sıkça kullanılan tekniklerden biri de VR (Virtual Reality – Sanal Gerçeklik) gözlükleridir. Bu gözlükler, üç boyutlu bir ortam sunduğu için kişi kendini gerçek bir toplantı salonunda üzere hisseder. Kendi toplumsal telaşının ağır olduğu alana nazaran; kalabalık önünde konuşma, sunum yapma ya da beşerlerle etkileşime girme üzere vazifeler verilir. Birebir vakitte, nörofeedback aygıtları kullanılarak kişinin beyin dalgaları takip edilir. Korku düzeyi yükseldiğinde; Beta dalgaları artar, cilt sıcaklığı yükselir, terleme ve cilt iletkenliği artar. Bu fizyolojik yansılar, aygıtlar sayesinde anlık olarak izlenir. Geri bildirim terapisi uygulanarak, kişi bu durumlarla baş etmeyi öğrenir. Vakitle, maruz kalma terapisi ile duyarsızlaşma sağlanır. Kişi, denemeler ve uzman yardımıyla bu kaygılarını aşarak toplumsal ortamlara daha rahat girmeye başlar.” diye konuştu.  

Sosyal telaşı olan bireylerin kadercilikten vazgeçmeleri gerektiğini tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “Eğer ‘Bu benim kaderim’ diyerek durumu kabullenirlerse, bu bir seçim olur ve sorumluluk büsbütün kendilerine ilişkin hale gelir. Halbuki gelişmek için hesaplanabilir riskler almak gerekir.” dedi.

Kültürel olarak toplumsal fobiyi destekleyen bir yapıya sahip bir toplumuz

Bizim toplumumuzun, kültürel olarak toplumsal fobiyi destekleyen bir yapıya sahip olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Çocuklara ‘Sus küçüğün, kelam büyüğün’ yahut ‘Büyüklere karşılık verilmez’ üzere tabirlerle büyümeleri öğütleniyor. Bu tıp telaffuzlar, sorgulamayı engelleyen, hislerin bastırılmasını teşvik eden ve utangaçlığı yücelten bir anlayışı beraberinde getiriyor. Geçmişte bu yaklaşım, gençlerin kusur yapmasını önleyerek toplum içindeki ahengi artırıyordu. Lakin günümüz artık bir irtibat çağı ve global rekabetin son derece ağır olduğu bir periyot. Bu ortamda başarılı olabilmek için barışçıl rekabet içinde yer almamız gerekiyor. Bu yüzden çocuklarımızın gelişimi için, onları koruyup her yanılgıdan uzak tutmak yerine, hesaplanabilir riskler almayı öğrenmeleri gerekiyor. Bilhassa toplumsal tasası olan bireylerin, gayret sarf edebilecekleri, uğrunda çaba edecekleri bir gayeleri olmalı. Şayet bir insanın ulaşmak istediği bir ego ideali varsa, bu gayeye giderken karşısına çıkan pürüzleri de aşabilir.” formunda konuştu.

Anne babalar çocuklarına kusur yapma hakkı tanımalı

Gençlere “En büyük zafer, insanın kendisine karşı kazandığı zaferdir” bildirisini da veren Prof. Dr. Tarhan, “Bu zafer; içimizdeki tembelliğe, dehşetlere, süreksiz heveslere, dileklere ve zevk tuzaklarına karşı verilen çabayı kapsar. Gençler, bu uğraşın muvaffakiyet olduğunu bilmeli ve yanılgı yapmaktan korkmamalıdır. Anne babalar da bu süreçte çocuklarına kusur yapma hakkı tanımalıdır. Kusur yaptığında, yalnızca yanılgılarına odaklanmak yerine, ‘Bak, şunları çok hoş yaptın, bunu da düzeltebilirsin’ diyerek dayanak olmalılar.” dedi.

Sosyal medya toplumsal fobiyi destekliyor

Sosyal medyanın toplumsal fobiyi desteklediğini de anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Günümüzde çocuklar daima bir şeyler seyrederek büyüyor. Lakin daima seyreden bir çocuk, ileride de hayatı seyretmeye başlıyor ve pasif, toplumsal kaçınma içinde bir bireye dönüşüyor. Ellerinden düşmeyen tabletler, onların toplumsal marifetlerinin gelişmesini engelleyerek kaçıngan bir kişilik yapısına yol açıyor. Tahminen toplumsal fobik üzere görünmüyorlar lakin tembelleşiyorlar, yetenekleri köreliyor. Bu yüzden seyreden değil, sorgulayan ve üreten bireyler yetiştirmek istiyorsak, çocuklara yanılgı yapma hakkı tanımalı ve ekran mühletini sonlandırmalıyız. Günümüzde pek çok ülke, çocukların ekran mühletlerine kısıtlama getirdi. Bizde de bu mevzu tartışılıyor ve yakın vakitte bilhassa 13 yaş altı çocuklar için bir düzenleme çıkması bekleniyor.” halinde kelamlarını tamamladı.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı