Beyin sıhhati, ömür kalitesinin anahtarıdır

Beyin yalnızca fikir ve hislerin değil; hareket, hafıza, hormonlar, bağışıklık ve metabolizma dahil olmak üzere tüm sistemlerin idare merkezi. Beyin sıhhatini müdafaanın sırf nörolojik hastalıkların önlenmesi değil, tıpkı vakitte kaliteli bir hayatın sürdürülebilmesi için de kritik ehemmiyet taşıdığını belirten İstanbul Atlas Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Kolu Lideri Prof. Dr. Özgür Bilgin Topçuoğlu, çağdaş ömrün getirdiği risklere karşı tekliflerde bulundu. Prof. Dr. Özgür Bilgin Topçuoğlu’na nazaran, beyin sıhhatini muhafazada fizikî aktivite, beyin dostu beslenme, kaliteli uyku, gerilim idaresi, dijital detoks, zihinsel aktivite ve damar sıhhatini müdafaa tesirli oluyor.

İstanbul Atlas Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Özgür Bilgin Topçuoğlu, 22 Temmuz Dünya Beyin Günü münasebetiyle yaptığı açıklamada beyin sıhhatinin ehemmiyetini vurguladı. 

Sağlıklı bir beyin, karar verme hünerlerini güçlendirir

Beyin sıhhatinin genel sıhhatimizin ve ömür kalitemizin temel taşlarından biri olduğunu kaydeden Prof. Dr. Özgür Bilgin Topçuoğlu, “Çünkü beynimiz sadece fikirlerimizi ve hislerimizi değil; hareketlerimizi, hormonlarımızı, hafızamızı ve hatta bağışıklık sistemimizin düzenlenmesini bile denetim eder. Beyin, bedenin idare merkezidir. Tüm organların işleyişi beynin denetimi altındadır. Zihinsel ve duygusal istikrar burada başlar. Sağlıklı bir beyin; gerilimle başa çıkmayı, odaklanmayı ve karar verme hünerlerini güçlendirir. Hafıza ve öğrenme için kritiktir. Beynin sağlıklı kalması, ileri yaşlarda Alzheimer ve başka demans çeşitlerinden korunma talihi sunar. Uyku, beslenme ve hareketle direkt bağlıdır. Beyin, kaliteli uyku ile kendini onarır, istikrarlı beslenme ile beslenir ve idmanla genç kalır” diye konuştu.

Nörolojik hastalıkların global artışında yaşlanma etkisi…

Nörolojik hastalıkların artış suratının nüfusun yaşlanmasıyla bir arada paralellik gösterdiğini söz eden Prof. Dr. Özgür Bilgin Topçuoğlu, “1990–2021 yılları ortasında nörolojik hastalıkların yol açtığı hastalık yükü (DALY), 375 milyondan 443 milyona çıktı yani toplam yük yüzde 18 arttı. Fakat yaşlanma ve nüfus artışı tesirinden arındırıldığında DALY oranları yaklaşık yüzde 30 azaldı. Bu artış temelde demografik nedenlerden kaynaklanıyor yani daha fazla insan, daha uzun yaşıyor. Yaş ve demografiyi dikkate alırsak, nörolojik hastalıklara bağlı DALY oranlarında yaklaşık yüzde 27, mevt oranlarında da yüzde 34 azalma görüldü. Ayrıyeten yaşa nazaran standardize edilmiş DALY oranlarında öne çıkan düşüşler, tetanozda yüzde 93, menenjitte yüzde 62, inmede yüzde 39 oranında düşüş görüldü. Yani kişi başına riskin azaldığını fakat nüfus yaşlanıp büyüyünce toplam yükün arttığını söylemek mümkündür” dedi.

Günümüz koşulları beyin sıhhatimizi nasıl etkiledi?

Günümüz kurallarının beyin sıhhati üzerindeki tesirlerine işaret eden Prof. Dr. Özgür Bilgin Topçuoğlu, bunları şöyle açıkladı:

Nüfusun Yaşlanması: Parkinson, demans, inme üzere hastalıklar yaşla birlikte artıyor.

Çevre Kirliliği & Toksinler: Hava kirliliği, ağır metaller, pestisitler beyin yaşlanmasını hızlandırıyor, nörodejeneratif hastalıklara katkıda bulunuyor.

Metabolik Sorunlar: Diyabet, obezite, yüksek tansiyon hudutlara ziyan veriyor, nöropati ve inme (stroke) riskini artırıyor.

Modern Hayat Usulü: Gerilim, sedanter hayat ve çevresel toksinler uzun vadede beyin sıhhatini zayıflatıyor.

İlerlemiş Teşhis & Kayıtlar: Nörolojik hastalıkların tanısı daha yaygın, kayıtlara düşme oranları arttı.

Bölgesel Eşitsizlik: Düşük‑orta gelirli ülkelerde beyin sıhhatine erişim, bakım ve tedbire çok daha sınırlı

Teknolojinin beyin sıhhatine tesirleri çok yönlü

Teknolojinin beyin sıhhatine tesirinin çok taraflı olduğunu belirten Prof. Dr. Özgür Bilgin Topçuoğlu, “Teknolojinin hem kollayıcı ve düzgünleştirici tesirleri var hem de ziyan verici risklerinden bahsedilebilir. Teknoloji erken teşhis ve tedavi, nörorehabilitasyon ve halk sıhhati alanında pek çok takviye sunuyor. Erken teşhis ve tedavi alanında yapay zeka ve nörogörüntüleme teknolojileri (fMRI, PET) Alzheimer, Parkinson, epilepsi üzere hastalıkların çok daha erken fark edilmesini sağlıyor. Akıllı saatlerde motor sürat, tremor takibi üzere dijital biyobelirteçler, hastalık progresyonunu izlemeyi kolaylaştırıyor.  Nörorehabilitasyon alanında sanal gerçeklik (VR) ve robotik aygıtlar felç sonrası rehabilitasyonda beyin plastisitesini artırıyor. Elon Musk’ın Neuralink’i üzere uygulamalar, Brain-Computer Interfaces (BCI) ağır felçli hastalara hareket ve irtibat kabiliyeti kazandırıyor. Teknoloji halk sıhhati açısından da değerli faydalar sağlamaktadır. Taşınabilir sıhhat uygulamaları (uyku, gerilim takibi), meditasyon aplikasyonları (Headspace, Calm) bireylerin farkındalığını artırıyor. Erişim kolaylığı kıymetli avantajlar sağlamaktadır.  Uzaktan nöroloji hizmetleri (telemedicine) bilhassa pandemi sonrası yaygınlaştı” diye konuştu.

Teknoloji, beyni tembelleştiriyor mu?

Teknolojinin negatif tesirlerine değinen Prof. Dr. Özgür Bilgin Topçuoğlu, “Aşırı ekran müddeti, dikkat dağınıklığı ve uyku bozukluğu sıkıntılarına yol açıyor. Toplumsal medya bağımlılığı, gençlerde anksiyete ve depresyon üzere problemlere neden oluyor. GPS ve dijital hafıza, bilişsel tembelleşme riski doğurmaktadır. Beynin tembelleşmesi derken aslında şu kastediliyor. Bilişsel yükün azalması: GPS kullanırken istikamet bulma yetimizin zayıflaması. Hafıza kullanımının azalması: Telefonlar sayesinde numara ezberlememek. Daima kolay erişim: Her bilgiye Google’dan bakmak, araştırma-öğrenme süreçlerini kısaltmak. Bu örnekler hakikaten de birtakım beyin bölgelerinin daha az çalışmasına yol açabiliyor. Örneğin hipokampus (mekânsal bellek), prefrontal korteks (yürütücü işlevler) üzerindeki aktivite, GPS kullanımına alışıldığında azalma eğiliminde olabiliyor. Fakat bu, kalıcı bir tembelleşme değil; kullanılmadığında zayıflayan bir “kas” üzere düşünebilirsiniz” dedi.

Beyin sıhhatini koruyan 7 öneri

Beyin sıhhatinin yalnızca Alzheimer ve inmeden korunmak değil, tıpkı vakitte ruhsal dengeyi, üretkenliği ve hayat kalitesini de sürdürmenin temeli olduğunu belirten Prof. Dr. Özgür Bilgin Topçuoğlu, “Modern çağın riskleri karşısında önleyici sıhhat davranışlarını benimsemek hiç olmadığı kadar önemlidir” diyerek beyin sıhhatini korumak için tekliflerini de şöyle sıraladı:

Fiziksel Aktivite: Haftada en az 150 dakika orta seviyede antrenman yapılmalı.

Beyin Dostu Beslenme: Akdeniz tipi diyet tercih edilmeli; omega-3, antioksidanlar ve sağlıklı yağlar öne çıkarılmalı.

Kaliteli Uyku: Her gece 7–9 saat uyku alınmalı; ekranlar uyumadan en az 1 saat evvel kapatılmalı.

Stres İdaresi: Meditasyon, nefes idmanları ve toplumsal takviye ile gerilim denetim altına alınmalı.

Dijital Detoks: Bildirimler kapatılmalı, gün içinde “ekransız zaman” uygulanmalı.

Zihinsel Aktivite: Yeni şeyler öğrenmek (dil, enstrüman), satranç üzere oyunlarla beyin faal tutulmalı.

Damar Sıhhatine Dikkat: Hipertansiyon, diyabet ve kolesterol tertipli takip edilmeli.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı