“Karanlık Dünya” standı Salt Galata’da ziyarete açıldı.

Garanti BBVA tarafından kurulan Salt’ın yeni sergisi Karanlık Dünya, bir sanatçı ile bir senaristin disiplinlerarası araştırmasına dayanıyor. Stant, Metin Erksan’ın yönettiği ve Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun senaryosunu yazdığı tıpkı isimli sinemanın üretim etabından itibaren karmaşıklaşmaya başlayan öyküsünü 1950’ler Türkiye’sinin kültürel iklimi içerisinde inceliyor. Değiştirilmiş versiyonlar, tartışmalar, söylentiler, çelişen tanıklıklar ve arşiv gereçleriyle birçok soruyu gündeme getiren sinemanın etrafında gelişen anlatılara bakıyor.

Toplumsal gerçekçi bir yaklaşımla Sivrialan (Sivas) ve Ürgüp’te (Nevşehir) çekilen sinema, Âşık Veysel’in çocukluğundan tanınmış bir halk ozanı oluşuna uzanan hikayesini, melodramatik bir gönül kıssası etrafında örer. Lakin devrin ziraî kalkınma ve kırsal çağdaşlaşma siyasetlerine uygun olarak tekrar kurgulanan sinemanın anlatısı beklenmedik halde istikamet değiştirir. Erksan’ın tabirine nazaran United States Information Service’ten [Amerikan Haberler Merkezi] alınmış, Hudson tarlalarındaki biçerdöverlere ilişkin imgeler ile sonradan İstanbul’un çeperlerinde çekildiği söylenen okul ve dispanser sahneleri, ülküleştirilmiş bir köy imgesi sunmak için kullanılır. Bu eklemeler, Veysel’in hayat hikayesini geri plana iterek sineması periyodun resmî ideolojisinin taşıyıcısı bir propaganda aracına dönüştürür. Değişikliklerin gerisindeki nedenler ortasında, Ankara’daki Merkez Sinema Denetim Komisyonu’nun Aralık 1952–Kasım 1953 tarihli üç raporunda bildirdiği sansür kararları vardır. Raporlarda hangi sahnelerin sakıncalı görüldüğü açıkça belirtilmemekle birlikte, toplumun kusursuz bir halde temsil edilmesi tasası öne çıkar. Üretimci Atlas Film’in kurguda yaptığı değişikliklerin akabinde sinema, Âşık Veysel’in Hayatı adıyla 31 Aralık 1953’te vizyona girer. İsmiyle birlikte tüm atmosferi değişen sinemanın yaratım süreci, ticari tasalar ve ideolojik tansiyonlar, sineması eklektik bir eser hâline getirir. 

Bugün sinema ve sinemanın kıssası hâlâ eksik. Sinemadan geriye kalan; kopuk bir kurgu, silinmiş ya da eklenmiş sahneler, ses bandındaki bozulmalar, sessizlikler ve bunların etrafında oluşmuş anlatılardan ibaret. Sinemanın sansüre uğramadan evvelki kurgusu ve yapılan değişikliklerden sonra gösterime girmiş versiyonu bilinmiyor. Dolanımda olan kopyalar ortasında da ses, manzara ve kurgu farklılıkları var. Standın araştırma sürecinde Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi Prof. Sami Şekeroğlu Sinema-TV Uygulama ve Araştırma Merkezi Arşivi’nde bulunan 35mm nitrat sinema ise bugüne dek gün yüzüne çıkmamış imgeleri içeriyor.

Sanatçı Mike Bode ile senarist Caner Yalçın’ın uzun soluklu araştırmasını temel alan stant, sinemaya bütüncül bir anlatı olarak değil; kültürel, politik ve tarihî süreçlerin şekillendirdiği bir obje olarak yaklaşıyor. Stantta sunulan arşiv gereçleri, sanatsal pratik aracılığıyla yine aktifleştirilebilecek birer öge olarak ele alınıyor. Bu malzemelere, bir dizi video enstalasyonu ile filmin uğradığı müdahale ve dönüşümlerin, kopyalar arası farklılıkların izini süren bir senaryo eşlik ediyor. Karanlık Dünya’yı yeniden inşa etmek yerine katmanlarına ayıran sergi, filmin dolaşımına yön veren ideolojileri, sansür mekanizmalarını ve üretim koşullarını irdelemeye yönelik hatlar oluşturuyor.

Salt’tan Gülce Özkara tarafından programlanan Karanlık Dünya, 23 Temmuz–14 Aralık tarihlerinde Salt Galata Mastercard Sergi Mekânı’nda görülebilir. Sergiye bir dizi kamu programının yanı sıra Kasım ayında yayımlanacak bir e-yayın eşlik edecek. Programlarla ilgili ayrıntılı bilgi saltonline.org’da duyurulacak.

Mike Bode, sanatçı ve araştırmacı. Disiplinlerarası iş birliklerine dayalı pratiğinde toplumsal, tarihsel ve politik dönüşümlerle ilişkili olarak mekânsal ve görsel incelemelere odaklanıyor. Çalışmalarının sergilendiği kurumlar arasında Kunst-Werke, Berlin; Contemporary Art Centre, Vilnius; Nobel Prize Museum, Stockholm; Secession, Vienna; Institute of Contemporary Art, Miami ve Yokohama Trienali bulunuyor.

Caner Yalçın, senarist ve yönetmen. Lisansını Marmara Üniversitesi Gazetecilik Bölümü’nde, yüksek lisansını İstanbul Bilgi Üniversitesi Sinema ve Televizyon Bölümü’nde tamamladı. Çeşitli televizyon kanalları ve dijital platformlar için senaryolar yazan Yalçın, kısa film senaristliği ve yönetmenliği de yapmaktadır.

Sergi, Türk Tuborg A.Ş., Eureko Sigorta, Jotun, Hollanda Krallığı, Institut Français ve Türkiye’deki Meksika Büyükelçiliği’nin katkılarıyla gerçekleştirilmektedir.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı