Yetişkinlerde DEHB ve teknoloji kullanımı: Dijital dünyada dikkat sınavı

Dijital çağın herkesin dikkatini zorlayan bir devir olduğunu belirten İstanbul Atlas Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana Bilim Kısmından Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, daima yanıp sönen bildirimler, bitmeyen içerik akışları, kısa görüntüler ve toplumsal medya platformlarının beynin ‘ödül’ sistemini sık sık uyardığını, DEHB’li bireylerde bu tesirin daha besbelli olduğunu vurguladı. Dijital dünyada dikkati korumak için tavsiyelerde bulunan Doğan Bektaş, mühlet sınırlaması getirilmesini, bildirimlerin azaltılmasını, fizikî planlayıcılar kullanılmasını, nizamlı idman yapılmasını, ekransız vakit dilimleri oluşturulmasını, uyku ve beslenme nizamının korunmasını tavsiye etti.

İstanbul Atlas Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana Bilim Kısmından Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, yetişkinlerde görülen Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ile teknoloji kullanımı ortasındaki temasa ait değerlendirmede bulundu.

Ekim ayının Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Farkındalık Ayı olarak kutlandığını belirten Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, çocukluk çağında başlayan fakat hayatın ilerleyen devirlerinde de devam eden DEHB’nin sırf ‘dikkatini toplayamama’ sorunu olmadığını söyledi.

DEHB, yetişkinlikte de belirti verebilir

Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, “Bu bozukluk; planlama, organize olma, dürtüleri denetim etme, vakti yönetme ve duygusal dengeyi sürdürme maharetlerini etkileyen nörogelişimsel bir bozukluktur. Bugün artık biliyoruz ki DEHB çocuklukta teşhis konmamış olsa bile yetişkinlikte de belirti verebilir. Lakin bu belirtiler birden fazla vakit günlük hayatın karmaşasında gözden kaçar. Kişi, daima dağınık hissedebilir, yaptığı işleri tamamlamakta zorlanabilir, e-posta yazarken yahut bir toplantıya hazırlanırken basitçe diğer bir şeye kayabilir. Vakit kavramı bulanıklaşır; ‘sadece beş dakika’ diye başlayan bir toplumsal medya gezintisi, farkına bile varmadan bir saati bulabilir” diye konuştu.

Yetişkinlerde DEHB’nin yaşamsal etkileri

Yetişkin DEHB’sinin ekseriyetle üç temel alanda belirti verdiğini lakin bu belirtilerin çocuklukta olduğu kadar gözle görülür olmayabildiğini belirten Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, bunları dikkat eksikliği, dürtüsellik ve çok hareketlilik olarak sıraladı:

Dikkat eksikliği: Uzun mühlet odaklanmayı gerektiren misyonlarda çabuk sıkılma, yapılan işleri yarım bırakma, unutkanlık ve organize olamama sık görülür. Kişi çoklukla dağınık hisseder ve öncelik belirlemekte zorlanır.

Dürtüsellik: Düşünmeden hareket etme, sabırsızlık, kelam kesme yahut çabuk karar verme üzere davranışlar iş ve toplumsal ilgileri zorlayabilir.

Hiperaktivite (içsel huzursuzluk): Çocukluktaki yerinde duramama hali, yetişkinlikte daima bir “zihinsel hareketlilik” olarak kendini gösterebilir. Kişi dinlenmekte zorlanır, daima bir şeylerle meşgul olma gereksinimi duyar.

İş hayatında problemler ortaya çıkabiliyor

DEHB’li yetişkinlerin çoklukla “potansiyelini kullanamadığını” tabir ettiğini kaydeden Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş,             “İş performansında dalgalanmalar, sık iş değişiklikleri, randevulara geç kalma, finansal planlama zahmetleri yahut alakalarda sabırsızlık üzere sıkıntılarla karşılaşabilirler. Bu durum, vakitle benlik hürmetini da etkileyebilir” ikazında bulundu.

Dijital kullanım DEHB’li bireyleri daha fazla etkiler

Dijital çağın herkesin dikkatini zorlayan bir periyot olduğunu belirten Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, “Sürekli yanıp sönen bildirimler, bitmeyen içerik akışları, kısa görüntüler ve toplumsal medya platformları, beynimizin ‘ödül sistemi’ni sık sık uyarır. DEHB’li bireylerde bu tesir daha belirgindir” dedi.

Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, “Çünkü beyinleri dopamin üzere ödül ve motivasyonla bağlı kimyasallara karşı daha hassastır. Süratli geri bildirim sağlayan içerikler, bu bireyler için adeta çekim alanı oluşturur. Lakin bu durum, dikkat mühletinin daha da kısalmasına, odaklanma kapasitesinin azalmasına ve erteleme davranışlarının artmasına yol açabilir. Kaydırılan ekranlar, yeni uyarıcılara kolay geçiş imkanı sunduğu için beyni daima bir ‘yenilik arayışında’ fiyat. Bu, uzun vadeli konsantrasyon gerektiren işlerde performansın düşmesine neden olur” ikazında bulundu.

Uyku sistemi de olumsuz etkileniyor

Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, teknoloji kullanımının tıpkı vakitte uyku tertibini de etkileyebileceğine dikkat çekerek “Özellikle akşam saatlerinde ekran ışığına maruz kalmak uykuya dalmayı güçleştirir, sabahları yorgun uyanmaya sebep olabilir. Bu da DEHB belirtilerini —dikkat dağınıklığı, sabırsızlık, unutkanlık— daha da besbelli hale getirir” dedi.

Dijital dünyada dikkati korumak için 6 tavsiye

“Teknolojiyi büsbütün hayatımızdan çıkarmak gerçekçi değil; lakin onu şuurlu yönetmek mümkün” diyen Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, tavsiyelerini şöyle sıraladı:

– Müddet sınırlaması getirin: Pomodoro üzere vakit idare teknikleri (25 dakika odaklanma, 5 dakika mola) üretkenliği artırabilir. Toplumsal medya için ekran müddeti sınırlayıcı uygulamalar kullanmak da yararlıdır.

– Bildirimleri azaltın: Anlık iletiler ve bildirimler, DEHB’li bireylerin odaklarını en çok bozan etkenlerdendir. Gerekli olmayan bildirimleri kapatmak, dikkat bölünmesini azaltır.

– Fizikî planlayıcılar kullanın: Dijital uygulamalar yerine ajanda, defter yahut yazılı listeler, zihni sabitlemeye yardımcı olur. “Yapılacaklar listesi”ni görmek, vazife tamamlamayı kolaylaştırır.

-Düzenli antrenman yapın: Fiziksel aktivite, dopamin ve noradrenalin seviyelerini artırarak dikkat ve motivasyonu takviyeler. Günlük yürüyüşler, yoga, bisiklet yahut dans üzere aktiviteler ruh halini dengelemeye de yardımcı olur.

-Ekransız vakit dilimleri oluşturun: Yemek saatlerinde, yatmadan evvel yahut sabah uyanır uyanmaz ekransız kalmak, zihinsel dinlenme sağlar.

-Uyku ve beslenme sistemini koruyun: Kafein tüketimini azaltmak, tertipli uyku saatleri oluşturmak ve akşamları ekran maruziyetini sınırlamak, belirtileri hafifletebilir.

Teknolojiyi yönetmek, kendini yönetmektir

Teknoloji yanlışsız kullanıldığında DEHB’li bireylerin ömrünü kolaylaştırabildiğini söyleyen Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, “Hatırlatma uygulamaları, zamanlayıcılar, vazife yöneticileri ya da dikkat artırıcı uygulamalar yanlışsız halde kullanıldığında fonksiyonelliği takviyeler. Burada kıymetli olan, teknolojinin kişiyi yönetmemesi; kişinin teknolojiyi kendi faydasına kullanmasıdır” dedi.

Farkındalık, manaya ve dayanak zamanı

Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, kelamlarını şöyle tamamladı: “DEHB bir karakter özelliği ya da ‘disiplin eksikliği’ değildir; biyolojik temeli olan bir nörogelişimsel farklılıktır. Erken farkındalık, uygun tedavi ve ömür düzenlemeleriyle, bu bireyler potansiyellerini en verimli biçimde ortaya koyabilirler. Bu farkındalık ayı, DEHB’li yetişkinler ve yakınları için bir hatırlatma niteliğinde:
Dijital dünyanın suratına kapılmadan, kendi ritmini bulmak mümkündür ve birçok vakit, güzelleşmenin birinci adımı kendini anlamaktan geçer.”

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı