Mübadelenin 100. yılında mübadil ailelerin göç öyküleri

Bu bir seyahatin kıssası… Uzun, güç, yokluklarla, hastalıklarla dolu bu seyahatte acı var, mevt var ve daima geriye bakış var. Dört mübadil çocuğu ve mübadil torununun atalarından kalma göç hikayesi hüzünlü… Zira yarım kalmış herkesin kıssası birbirine benziyor. Hasret bitmiyor. Bıraktığı ağacına, bahçesindeki çiçeklere, yarım kalan kahvesine, toprağına hasret vakit geçtikçe daha da artıyor. Anneleri, babaları, nineleri, dedeleri doğduğu büyüdüğü toprakları anlatıyor çocuklarına ya da torunlarına. Birinci jenerasyon her şeye karşın daha sessiz, endişeli, ikinci nesil bu dehşetin içinde büyümüş, üçüncü jenerasyon araştırıyor köklerini, buluyor ve anlatıyor, yazıyor.

Bugün mübadelenin 100. yılında bizimle ailelerinin kıssalarını paylaşan Aliye Yenici, Pavlos Papadopoulos, Aynur Tümbek ve Kostis Kalsifotinos ile sohbet ettik.

SELANİK’TEN İZMİR’E GÜÇLÜ YOLCULUK!

Annesi muhacir, Selanik’ten mecburî göç ile gelmişler. Gözleri parlıyor; “Benim nenem Atatürk’ün komşusuymuş” diyor. Durumlar bozulunca gelmek zorunda kalmışlar. Babası ise Lozan mübadili, 1923’te 13 yaşındayken başlamış göç seyahati.

Aynur Tümbek ikinci nesil mübadil. Birinci jenerasyon çoktan göçüp gitti. Gülcemal vapuruyla başlayan yeni bir hayata birinci adım. Tümbek, “Babam, babasını hiç hatırlamıyor. Bulgar çeteleri pusu kurup öldürmüşler. Türkler Yunandan çekmemiş Bulgarlardan çektiği kadar. Çiftlikleri basar yağmalar, berbatlıklar yapar insanları öldürürlermiş. Babamın annesi ise beş yaşındayken hastalanıp ölmüş. Küçük yaşta başlamış babamın yarım kalmışlığı. Neneleri, teyze, üç bayan ve bir dayıları en son başlarında büyük erkek olmadığı için köy imamıyla çıkıyorlar Gülcemal vapuruna binmek için yola. Vapur evvel Urla’ya gidiyor. Urla’yı beğenmiyorlar. Babam anlatırdı: ‘Aynur, şöyle dutluktu, bu türlü kestane, ceviz ağaçları vardı, çiftliğimizden sular akardı…’ Ben gidip gördüm, sanayi kenti, Nausa, Türkçe ismi ‘Ağustos’ derlermiş. Kuzey Selanik… Anlatırdı babacığım. Biz de masal üzere dinlerdik. Sonra son durak Karaburun’a geliyorlar. Yayla köyü, mera, otlak yüksekti. Orada hayvancılık var, hâlâ orada keçi kırma günleri olur, yaylayı vermişler. Alışılmış orası da Rumeli köyüymüş, şarapçılık, üzüm var. Bunlar Müslüman, şarapçılık falan bilmiyorlar. Bir süre hayvan alıp sattılar, o denli geçinmeye çalıştılar. Lakin bir dört sene iddia ediyorum orada kalmışlar. Benim babam memlekette sabahtan öğleye kadar Türk okulunda okumuş, öğlenden sonra Rum okulunda okumuş. Çok hoş Rumca konuşurdu babam. Ben 100’e kadar İngilizce sayamam lakin Rumca sayarım. Sonra büyük nenelerinin de kocası ölmüş, teyze genç kız, çocuk yok. Nene başlarında sonra nene de ölüyor, kalıyor iki kardeş. Diyorlar, ‘Biz burada yapamayacağız’. Babamın büyük teyzesi Fethiye teyze, Bornovaya gidelim, İzmir’e gidelim, oradan mesken alalım zira Karaburun’da istikbal yok, o vaktin kaideleri doğal, artık turistik… Ama şöyle bir kanun var, erkek çocuğu oradan çıkamaz, orada kök salması gerekiyormuş. Babamı kaçırmaları gerekiyor. O vakit karayolu yok, küçük motorlar var. Bindiriyorlar gemiye, oradaki askere, jandarmaya ‘Oğlum, bu çocuğun ne annesi var ne babası, hem öksüz hem yetim, bunu görme’ diyor. Asker, ‘Tamam teyze üzülme’ deyip kaputunu üstüne atıyor. Sonra Bornova’ya gelip orada bir hayat kuruyorlar” diyor.

“SEREZ OVASI, ALTIN YUVASI”

Mübadil kızı Aliye Yenici

Zorlu ve yeni bir hayat başlıyor diyor Yenici, “Vatan değiştirmek, yer yurt değiştirmek çok sıkıntı. Çileli bir hayat çekiyorlar orada ve geldikten sonra da. Doğal Cumhuriyetin birinci yılları biraz sancılı oluyor. Alışmak, yerleşmek, çocuk yetiştirmek ve derken babam ölüyor. Babam öldükten sonra, ben ilkokula daha yeni başlamıştım” diye anlatıyor.

2. nesil Mübadil Zehra Kirişçiler

UNUTULMAYAN HİKÂYE

Uzun bir sessizlik oluyor, “İyi misiniz” diye soruyorum. Kolay değil geçmişe dönmek hasret var, hasret var, en sevdiklerimiz gitti mi? Dokunamamak, koklayamamak, duyamamak, görememek var. Bir şey hatırladığını anlıyorum kelam sizde Aliye Hanım diyorum: “Dayımın yaşadığı bir olay geldi aklıma. Annemler dört kardeşmiş, iki ağabeyi var. Bir de ablası! Benim büyük dayım bir gün alışverişe çıkıyor. Gidiyor bir bakkal dükkânına bir şeyler alırken iki asker yanına yaklaşıyorlar. Fakat bunlar Bulgar askeri! O vakitler Yunanistan’da, yani o bölgeye, bir Yunanlar, bir Bulgarlar hâkim olurmuş yaşantıya. Türkler azınlıkta! Bulgar askerleri bakıyor, dayımın ayağında çok hoş botlar var. O vakit potin derlerdi botlara… ‘Çıkar onları ver bize’ diyorlar. Dayım vermiyor ve onları yere seriyor. Koşarak konuta geliyor ve saklayın beni diyor. Annemin anlattığına nazaran odalarının birinde bir gömme dolap varmış içine bardak ve fincanlarını koyarlarmış. Lakin bu küçük dolabın ardı küçük bir odaya açılıyormuş, saklı bir oda! İçinde bir kişinin sığacağı kadar. Çabucak dayımı oraya saklıyorlar. Ve o gece bütün meskenler aranıyor, taranıyor, her taraf didik didik ediliyor. Bulgar çetecileri bulamıyorlar dayımı. Dayım bir kaç gün sonra çıkıyor meydana, bu öykü ailemizde çok anlatılırdı.”

DİDİM’DEN GİRİT’E BİR SERÜVEN…

Kostis Kalsifotinos, “Ben Girit’te Agios Nikolaos’ta doğdum. Dedem Didim’deki eski ismi Yeronda olan, Apollon Tapınağı’nın tam yanı başında iki katlı bir konutta doğdu” diyor. Bu konut günümüzde hâlâ eski imajıyla ayakta. Konutu restore eden bir aile, orayı şimdilerde butik otel olarak kullanıyor. Hatta otelin sahibi Mustafa Şentürk alttaki birinci odayı da Türk-Yunan dostluk konutu yapmış. Yıllar sonra cetlerinin yaşadığı konutu görmek için Didim’e giden Kalsifotinos, dedesinin ve altı çocuğunun yer aldığı bir fotoğrafı armağan ediyor. Bugün o fotoğraf Türk-Yunan dostluk odasında duruyor zira fotoğraf vaktiyle o odada çekilmiş.

3. jenerasyon mübadil Kostis Kalsifotinos

Kalsifotinos’un ailesi, söylentilerden korkmuş ve bir tekneyle Santos Adası’na gitmiş ancak orada gördükleri görünüm daha korkutucuymuş, ada tıklım tıklım ve salgın hastalıklar… Tekrar atladıkları bir tekneyle bu sefer de İos Adası’na gidiyorlar. Hastalıklar ve göç şartları nideniyle nenesi İos Adası’nda ölüyor ve dedesi altı çocukla birlikte kalıyor.

Kalsifotinos, “O vaktin koşullarıyla, bu adalarda ekonomik durum feci, dedemin altı çocuğu varken geçinmesi mümkün değildi. Sonra diğer bir adaya geçiyorlar ve kısa bir süre de burada kalıyorlar. Burada Girit’e giden bir teknenin kaptanını buluyor, kaptan ona diyor ki ‘Bu ada küçük, sen Girit’e gel’. Girit pek büyük bir ada olduğundan ekonomik durumu daha düzgün, daha büyük fırsatlar var” diyor.

Kalsifotinos ailesinin yaşadığı mesken bugün hâlâ ayakta…

Ve bunun üzerine Kalsifotinos ailesinin Girit seyahati başlıyor. Teknede çuvalların ortasında dedesi, Girit Adası’nın Agios Nikolaos Limanı’na geliyor. Sonrası “Zorlu” diyor Kalsifotinos ve ekliyor: “Burada tanımadığı bir yere geldi, çok zorluklar çekmiş, o çocukların barınması, yemesi içmesi… Bir de bir bayanın yapıp da erkeğin yapamadığı işler de var. Buraya geldiğinde buradaki halk ona yardımcı olmuş, acımışlar. O kadar çocuklu biri, evvel küçük bir dükkân açtı, ondan sonra bir tane bakkal dükkânı açıyor. Ve kız kardeşlerin en büyüğü, büyük abla rolüne geçmiş ve biraz da eli tutuyormuş, onların elbiselerini dikmiş, işlerini yapmış. Sonra amcalarım, halalarım büyüyünce çalışmaya başlamış ve ekonomik durumları da yavaş yavaş düzelmiş.”

Bir akarsu üzere herkes giderken Kalsifotinos ailesinin kalması da olmazdı. Ancak dedesinin ağabeyi yaşlı olduğundan “Ben bu türlü bir seyahate çıkarsam ölürüm” demiş ve o kalmış. Onun ismi da Kostantinos’muş. Kostis Kalsifotinos, bir ailenin üçüncü çocuğu olunca, öbür dedenin ismini koymuşlar. Dedesi geride kalan kardeşinin isminin konmasını istemiş. Zira ağabeyinden bir daha haber alamamışlar.

ATATÜRK İLE TANIŞMA

Gözleri doluyor lakin sohbet devam ediyor. Babasının hatırladıkça çok üzüldüğünü lakin orada yaşamaya devam edemeyeceklerini de lisana getirdiğini söylüyor. Tümbek, “Orada yaşamaları çok zordu, rahat vermiyorlardı. Zira ömür kuralları bozulmuştu. O mübadele, Lozan olması gerekiyordu. Çok büyük bir Atatürk sevgisi vardı babamın. Hatta Atatürk’ü Bornova’da tanıma imkânı olmuş. Askerlik yapıyormuş, tıpkı vakitte oranın kantinini işletiyormuş, çok güzel yemek yaparmış babam. Atatürk yanında kalabalık ile gelmiş. Demiş ki ‘Ne emredersiz paşam?’, Atatürk demiş ki ‘Kuru fasulye, evladım’. Bunu tekraren anlatır, anlatırken de gözleri parlardı. Babamdan keyifli yoktu o an” diyor.

2. jenerasyon mübadil Nurdan Tümbek

PİRE LİMANI!

Pavlos Papadopoulos, dedesinin ismini taşıyor. Dedesinin takma ismi ise “Deli Pavlos”muş. Girit’te yaşayan Papadopoulos, gazeteci ve tiyatro oyuncusu. Annesi tarafından üçüncü jenerasyon mübadil olan Papadopoulos’un ailesi Gümüşhane’den Pire’ye sonra ise Kuzey Yunanistan’a göçmüş.

3. jenerasyon mübadil Pavlos Papadopoulos bir piyeste.

Papadopoulos’a göç seyahatini soruyorum, buruk bir heyecanla anlatıyor: “Ailem Gümüşhane’den Karadeniz kıyısına iniyor. Orada gemiler varmış, onlara binmişler lakin para yok. Onlar da para olmayınca nişan yüzüklerini para yerine vermiş. Bir de gemide tatsız bir olay yaşanmış. Dört kardeşi vardı annemin, biri seyahatte hastalanıyor ve mecburen onu denize atıyorlar. Bu acı olay hiç unutulmadı bizim meskende. Her vakit anlatılır, hüzünlenirdik… Sonra ortam karışık, güç kurallar altında Pire Limanı’na varmışlar. Benim dedemin kardeşleri pek serüven sevmezdi. Onun için Pire’ye yerleşmişler. Fakat dedem daha kuzeye hakikat Yunanistan’ın Makedonya kısmına gidiyor. Edessa, eski ismi Vodina olan kente yerleşmişler. 24 dönümlük bir arazi veriyorlar. Ondan sonra tarımla uğraşıyor, küçük bir otel işletiyor, hayatı bu türlü devam ediyor” diyor.

Kaynak: Cumhuriyet
Kaynak Url: http://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/mubadelenin-100-yilinda-mubadil-ailelerin-goc-hikayeleri-2026419?utm_medium=Kategori%20Sayfasi&utm_source=Cumhuriyet&utm_campaign=Kategori%20Sayfasi