Yeni gelişmeler sayesinde daha erken teşhis imkanı!

Günümüzde çoğumuzun kaygı yandığı  ‘unutkanlık’   bilhassa ileri yaşın doğal bir sonucu olarak düşünülse de aslında 65 yaş üzerinde en sık görülen bunama nedeni olan Alzheimer hastalığının birinci sinyali olabiliyor.  Dünya Sıhhat Örgütü’nün bilgilerine nazaran, bugün dünya genelinde yaklaşık 55-57 milyon kişi demans ile çaba ediyor ve bu bireylerin büyük  çoğunluğunu Alzheimer hastaları oluşturuyor.  Her yıl yaklaşık 10 milyon yeni demans hastaları bildirilirken, uzmanlar bu sayının 2050 yılına kadar iki katından fazla artacağını öngörüyor. Acıbadem Ataşehir Hastanesi Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Neşe Tuncer,  günlük ömür aktivitelerini önleyecek seviyede bilişsel gerilemeye neden olan Alzheimer hastalığında erken teşhis ve tedavinin kritik bir değere sahip olduğuna dikkat çekerek, “Erken teşhis ile tedavi sayesinde Alzheimer’ın ilerleme suratı yavaşlatılabilmektedir. Böylece, hem hastalığın yükü hem de bireylerin ve ailelerin karşılaştıkları zorluklar büyük oranda azaltılabilmektedir” diyor.  Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Neşe Tuncer, erken teşhis için unutkanlık günlük ömrü etkilemeye başladığında, birebir sorular sık tekrarlandığında yahut kişilik değişiklikleri fark edildiğinde çabucak bir nöroloji uzmanına başvurulması gerektiği ihtarında bulunuyor. 

Risk 65 yaşından sonra daha çok artıyor! 

Alzheimer, beyinde ilerleyici hudut hücresi kaybına yol açan nörodejeneratif bir hastalık ve demansın en sık görülen nedeni. Hafıza kaybı, vakit ve yer karışıklığı, lisan ile yürütücü fonksiyonlarda bozulma ve günlük hayat aktivitelerini etkileyen bilişsel gerilemeyle kendini gösteriyor. Türkiye’de net bilgiler olmasa da 600 binin üzerinde Alzheimer hastası olduğu belirtiliyor. Önemli bir nokta ise Alzheimer riskinin 65 yaşından sonra her beş yılda bir yaklaşık iki katına çıkması. Yani, toplum yaşlandıkça hasta sayısı artıyor. Lakin bu artış, hastalığın daha sık görülmesinden çok demografik yaşlanmadan kaynaklanıyor.

Beyindeki sinsi değişim 20 yıl evvel başlıyor! 

Alzheimer hastalığının temel patolojik düzeneği; beyinde amiloid-beta proteininin birikimi, tau proteininin olağandışı formda fosforillenerek yayılması, hudut hücrelerinde bağlantının bozulması, nöron kaybı ve kronik iltihabi süreçlerinden oluşuyor. Beyindeki bu patolojik değişiklikler hastalığın belirtileri ortaya çıkmadan  20 yıl kadar evvel başlıyor, yani Alzheimer uzun bir ‘sessiz dönem’ geçirdikten sonra klinik sinyaller ile kendini gösteriyor. Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Neşe Tuncer, “Örneğin, hastalık şimdi belirti vermeden 20 yıl kadar evvel amiloid–beta proteini beyinde birikmeye,  10 yıl öncesinde de tau proteini yumaklar biçiminde çoğalmaya ve yayılmaya başlamaktadır. Bu süreçlerin akabinde Alzheimer hafif bilişsel bozulmayla birinci sinyallerini verirken, beş yıl sonrasında ise demans günlük hayatı olumsuz etkileyecek seviyeye ulaşmaktadır” diyor. 

Genetik yatkınlık riski 15 kat artırabiliyor! 

İleri yaş Alzheimer hastalığı için en kıymetli risk faktörünü oluşturuyor. Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Neşe Tuncer, bunun yanı sıra genetik yatkınlığın, bilhassa APOE ε4 taşıyıcılığının da belirleyici rol oynadığını belirterek, “Bu genin bir kopyasına sahip bireylerde risk 3-4 kat, iki kopyasında ise 8-15 kata kadar çıkabilmektedir. Fakat aile hikayesi Alzheimer riskini manalı biçimde artırsa da hastalığın kesin olarak gelişeceği manasına gelmemektedir” bilgisini veriyor. İleri yaş ve genetik yatkınlığın yanı sıra kimi hastalıklar, ömür alışkanlıkları ile çevresel etkenler de Alzheimer riskini artıran öteki faktörleri oluşturuyor.  Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Neşe Tuncer,  bu etkenleri “orta yaş hipertansiyonu, diyabet, obezite, sigara kullanımı, yüksek kolesterol, işitme kaybı, toplumsal izolasyon, depresyon ve baş travmaları” olarak sıralıyor. Dünya lideri bilim insanlarından oluşan Lancet Kurulu bilgilerine nazaran; bu değiştirilebilir risk faktörlerinin denetimi sayesinde Alzheimer ve başka demans tablolarının yüzde 40-45 kadarı önlenebiliyor yahut geciktirilebiliyor. 

Erken teşhis kritik bir değere sahip! 

Alzheimer hastalığına şimdi demans evresine ulaşmadan evvelki  ‘Hafif Bilişsel Bozukluk’ periyodunda yahut hastalık belirtileri şimdi başlamadan evvel yalnızca genetik yatkınlık taşıyan ve hastalık gelişimi beklenen bireylerde teşhis konulması büyük kıymet taşıyor. Çünkü, bu erken evrede hastalar günlük ömür aktivitelerini bağımsız biçimde sürdürebiliyor. Yeni geliştirilen hastalık modifiye edici tedaviler de en çok faydayı (örneğin anti-amiloid antikorları) Alzheimer’ın erken evrelerinde, yani unutkanlık yeni başlamışken yahut hafif bilişsel bozukluk kademesinde sağlıyorlar. Ayrıyeten, erken teşhis hastaların ve ailelerinin bakım planlaması yapabilmelerine, tüzel ve toplumsal düzenlemeler için vakit kazanmalarına ve risk faktörlerini daha faal halde yönetebilmelerine imkan veriyor. 

Yeni geliştirilen testlerle daha erken teşhis imkanı! 

Günümüzde Alzheimer hastalığının teşhisinde detaylı klinik hikaye, nöropsikolojik testler, laboratuvar tetkikleri ve beyin görüntüleme sistemleri (MR, BT) kullanılıyor. Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Neşe Tuncer, son yıllarda kan testleri ve görüntüleme yollarında yaşanan değerli gelişmeler sayesinde Alzheimer hastalığına daha erken devirde teşhis konulabildiğini vurgulayarak, şöyle devam ediyor:  “Görüntüleme biyobelirteçleri olan amiloid ve tau PET prosedürleri Alzheimer’ın kesin teşhisinin erken devirde konulmasını sağlamalarının yanı sıra yeni tedaviler için  hastalığın beyindeki yükünü direkt göstererek yanlışsız hasta seçimini de mümkün kılmaktadır. Bu prosedürlerle beyin omurilik sıvısında amiloid ve tau proteinlerinin ölçümü yapılarak erken dönemde tanı konulmaktadır. Bu sıvının tahlili ayrıyeten Alzheimer hastalığı ile karışabilecek olan enfeksiyon ve otoimmün hastalıkların dışlanmasına da imkan tanımaktadır. Bunların yanı sıra son yıllarda kan testleri alanında da büyük ilerlemeler kaydedilmektedir. Kan biyobelirteçlerinin (örneğin p-tau217, Aβ42/40 oranı) kullanıldığı testler hem daha kolay uygulanabilen hem de daha invaziv usuller olarak erken teşhiste yerini almaktadır” 

Hastalığı yavaşlatmak ve hayatı kolaylaştırmak! 

Alzheimer’ın tedavisinde tam bir kür şimdi mümkün olmasa da semptomatik ilaçlar ve ömür tarzı önlemleriyle ilerlemesi yavaşlatılabiliyor, hastanın işlevselliğinin korunmasına takviye sağlanıyor. Kolinesteraz inhibitörleri ve memantin üzere  tedaviler hafıza ve davranış semptomlarını hafifletirken, yeni geliştirilen antikor tedavileri ise beyindeki amiloid plaklarını temizleyerek bilişsel gerilemeyi yavaşlatabiliyor. Lakin bu tedaviler uygun hasta seçimini, sistemli MR takibini ve yan tesirin izlenmesini gerektiriyor. Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Neşe Tuncer, tedaviden faal sonuç alınabilmesi için birtakım kurallara uyulmasının ise son derece kıymetli olduğuna işaret ederek,  “Tedavi sürecinde hipertansiyon, diyabet ve kolesterol üzere eşlik eden hastalıkların uygun denetim edilmeleri gerekmektedir. Ayrıyeten, hastaların ilaçlarını tertipli kullanılmaları, fizikî ve zihinsel olarak faal kalmaları, sağlıklı beslenmeleri (Akdeniz tipi diyet) ve toplumsal ömürlerini sürdürmeleri önerilmektedir. Nizamlı antrenman, işitme kaybının tedavisi, sigara ve çok alkolden uzak durmak, sistemli ve kaliteli uyku da hem beynin hem damarların sıhhatini desteklemektedir” diye konuşuyor. 

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı