İran Şahı İstek Şah Pehlevi’nin son İzmir ziyareti 22 Haziran 1934 -1

26 Ekim 1923 tarihinde, yani Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanından üç gün evvel, Şehinşah İstek Pehlevi kendini İran Şahı ilan etmiş ve Pehlevi hanedanını kurmuştur. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra, Türkiye ile İran ortasındaki bozuk olan ilgilerde bir düzelme olduğu gözlenmiştir. Bu düzelmede; Atatürk’ün “Yurt’ta Barış, Dünya’da Barış” öngörüsünün ve uygulamasının büyük hissesi büyük olmuştur.

Onun ve Şehinşah İstek Pehlevi’nin öncülüğünde, 28 Aralık 1933 tarihinde Türk-İran dostluk mutabakatı imzalanmıştır. Yapılan bu antlaşmayla, Türk-İran ilgilerinin daha güzele gideceğinin işaretleri alınmıştır. Atatürk, işte o günlerde, ülkesine gelen her konuğa çağdaş Türkiye’yi gezdirip, tanıtmak istemiştir.

Atatürk; “Şah için nasıl bir program yapalım?” Kimi ‘Orman Çiftliği’ne götürmeyi önermiş, kimi de “Merinos’u gezdirelim” demiştir. Atatürk tekliflerin hiçbirini beğenmemiş ve:

“Bütün bunlar İran’da da var. Onlarda olmayan bir şey yapmalı, farkımızı ortaya koymalıyız” demiş ve başındaki kararını şöyle açıklamıştır: “Opera yapacağız!”

İşte birinci Türk operası olan ‘Özsoy’ bu türlü doğmuştur. Operanın konusunu, İranlıların ‘Şehnamesi’nden esinlenmiştir. Bu hikayeyi yazma vazifesi Münir Hayri Egeli’ye verilmiş, bestelemesini de Adnan Saygun yapmış ve böylece Türkiye’nin birinci opera yapıtını yaratılmıştır.

19 Haziran 1934 günü, Özsoy operası, iki devlet adamının huzurunda sahnelenmiştir. Operadan çok etkilenen Şehinşah, Atatürk’e:

“Sen Başkomutan, ben er” demiştir. Atatürk, bu mucizenin yaratıcılarını Çankaya Köşkü’nde ağırlamış, kutlamış ve engellemeye çalışanlara da şöyle seslenmiştir:

“Bu, bir ihtilal hareketidir!”

Dört günlük Şehinşah’ın Ankara ziyareti sırasında, Türk Hükümeti kutlamaların ve ağırlamaların en aşırısını yapmıştır.

22 Haziran 1934 günü saat 12.00’de, Atatürk ve Şehinşahı İstek Pehlevi, Başbakan İsmet Paşa, Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Bey, İran Dışişleri Bakanı Bekir Han Kazimi ve öteki ilgililerle birlikte İzmir’e gelmişlerdir. O günkü karşılamayı Cumhuriyet gazetesi; “İzmir Sevinç İçinde”, ‘Yeni Asır’ gazetesi ise; “Hoş Geldiniz Büyük ve Aziz Şefler” başlığıyla yayınlamışlardır. Anadolu gazetesinin o günkü başyazısını Farsça yazmıştır.

Heyet, evvel Bornova’daki Ziraat Okulu’nu gezmişlerdir. 22 Haziran 1934 tarihli ‘Yeni Asır’ gazetesinin haberi şöyle olmuştur:

“Vali Kazım Paşa dün sabah saat sekiz buçukta arabayla Manisa’ya giderek, Gazi Hazretleriyle Şehinşah Hazretleri’ni Manisa’da karşılamışlardır. Manisa’dan Bornova’ya gelirken, Beşyol mevkiindeki okul önünde halk davullarla büyük konuğu karşılamaya çıkmıştı.

Manisa ile İzmir Vilayeti hududunda Türk-İran bayrakları ve halılarla süslenmiş büyük bir tak yapılmıştı. Bornova Fırka başkanı Cemal Bey bu tak önünde Gazi Hazretleri ile Şehinşah Hazretleri’ne çiçek sunmuşlardı.

Otomobiller Bornova’ya girerken coşkun tezahürat yapıldı. Fırka teşkilatı, çeşitli heyetler ve okullar yollarda görkemli karşılama yapmışlardı. Otomobiller Bornova Ziraat Okulu önünde durdu. Halk ve öğrenci tarafından büyüklerimiz şiddetle alkışlandılar. Bahçe kapısından binaya kadar yerlere halı döşenmişti. Arabalardan inildi. Önde Gazi Hazretleriyle Şehinşah Hazretleri ve İsmet Paşa ilerlediler.

Kapı önünde Yörük elbisesiyle Türk’ün hoşluğunu gösteren küçük mini çocuklar yer almışlardı.

Gazi Hazretleri Şehinşah Hazretleri’ne:

‘Bunlar Yörük kızlarıdır’ dediler. Sonra sempatik bir yavruya dönerek:

‘Kızım senin ismin ne?’ Diye sordular. Yavrucak gelerek isminin ‘Dudu’ olduğunu söyledi. Tam okulun içi kapısında iki öğrenci Gazi Hazretleriyle Şehinşah Hazretleri’ne iki buket verdiler.

Misafirler okulda hazırlanan meyve sofrasına oturdular. Konuklara kayısı, şeftali, kiraz, armut ve Şaşal suyu ikram edildi.

Burada on dakika dinlendikten sonra okulun dershane ve laboratuarları gezildi. Çıkışta tıpkı tezahürat yapıldı. Gazi Hazretleri halka hitaben:

‘Nasılsınız?’ Diye iltifatta bulundular.

Halk bu candan soruya; ‘Var ol’ yanıtıyla karşılık verdi.

Saat 12’yi yirmi geçe Bornova’dan hareket edildi. Gazi Hazretlerinin arabasını elliden fazla araba takip etti.”

Saat tam 12.30’da arabayla Halkapınar Şehitliğine gelen Atatürk ve konukları askeri selamlamanın akabinde, kent bandosunun çaldığı İran Marşı eşliğinde halkın ‘Yaşa, Varol’ tezahüratları ortasında karşılanmıştır. Atatürk, İzmir Belediye Başkanı Behçet Salih Uz, idari ve askeri heyeti, Şehinşah İstek Pehlevi’ye takdim etmiş ve kısa bir konuşma yapmıştır. Bütün üst seviye vazifeliler, piyade, bahriye ve jandarma kıtaları, öğrenciler ve İzmir halkı “Hoşemedi” yazılı takın altından itibaren konuklarını selamlamış, öğrenciler de yollarına çiçekler serpmişlerdir. Tam o sırada toplar atılmaya başlamış, fabrikalar, limandaki vapurlar düdüklerini çalarak şanlı konuklarını karşılama merasimine katılmışlardır. Cumhurbaşkanı ve konuğu halkın ağır tezahüratları ortasında arabayla şehitler Abidesi’nin önünden geçerken, Atatürk abideyi selamlayarak konuğuna anıt hakkında bilgi vermiştir. Yarın, Atatürk’ün son İzmir seyahatinin son gününü anlatacağım.

Kaynak: Cumhuriyet
Kaynak Url: https://www.cumhuriyet.com.tr/cumhuriyetin-egesi/iran-sahi-riza-sah-pehlevinin-son-izmir-ziyareti-22-haziran-1934-1-2219414